zkSync, Ethereum (ETH) üzerinde çalışan önemli Layer-2 (ikinci katman) projelerinin başında gelmektedir. zkSync, rollup ve sıfır bilgi ispatı teknolojilerini kullanarak Ethereum ana blok zincirinin farklı bir katmanı üzerinde daha hızlı ve ucuz bir şekilde işlem yapabilmemize olanak sağlamaktadır.
Bu makalemizde Ethereum blok zincirinin ölçeklenme çözümlerinden olan zkSync projesini ve teknolojisini inceleyip, nasıl çalıştığından bahsedeceğiz.
zkSync Nedir?
zkSync, Ethereum üzerinde ölçeklenebilirlik alanında geliştirilen bir ikinci katman projesidir. zkSync projesini anlatmaya başlamadan önce sıfır bilgi ispatı (zkp) ve rollup teknolojisinden bahsetmekte fayda var.
Sıfır bilgi ispatı (ZKP)
ZKP bir kanıtlayıcı ve doğrulayıcı arasında, kanıtlanmaya çalışılan bilginin kendisini ifşa etmeden belirli bir bilgi parçasının (matematiksel bir denklemin çözümü gibi) bilgisine sahip olduğunu kanıtlamasına verilen isimdir.
Rollup
Rolluplar en basit anlatım ile Ethereum blok zinciri üzerinde çalışan bir akıllı sözleşme şeklinde tanımlanabilir. Ancak rolluplar basit bir akıllı sözleşmeden çok daha farklı özelliklere ve altyapıya sahiptir. Örnek vermek gerekirse rolluplar ile Ethereum evreni içerisinde alt evrenler yaratılmaktadır. Bu durumda kapsayan büyük evren Ethereum, kapsanan evren ise rolluplardır. Kapsanan evren yani rolluplar içerisinde çok daha ucuz ve hızlı bir şekilde işlem gerçekleştirilebilmektedir. Rolluplar içerisinde işlem yapabilmek için ise büyük evren yani Ethereum üzerindeki varlıklarınızı akıllı kontratlar aracılığıyla rolluplara yatırmanız gerekmektedir. Yatırılan varlıkların güvenliği ise Ethereum ana zinciri tarafından tarafından sağlanmaktadır.
Ethereum blok zinciri içerisinde daha küçük bir evren şeklinde var olan rolluplar içerisinde gerçekleşen işlemler toplanıp kanıt dosyaları şeklinde Ethereum ana zincirine gönderilmektedir. Böylece o rollup ile etkileşime giren cüzdanların hesap bakiyeleri, işlemleri vb gibi birçok veri ana zincir üzerinden güvenli bir şekilde saklanmaktadır.
ZKP ve rollup yapılarından bahsettik. Bu iki teknolojiyi birleştirerek oluşturulan yapılara ise zk-Rollup olarak adlandırılmaktadır. zkSync ise bir zk-Rollup türüdür. Ethereum üzerinde bir akıllı kontrat ile etkileşime girerek kullanabileceğimiz zkSync, hem hız hem de işlem ücretleri açısından Ethereum ana zincirine göre çok daha iyi bir konumdadır. Bunun ile zkSync özelinde klasik rollup örneklerinden farklı ve önemli özellikler karşımıza çıkmaktadır.
zkSync Özellikleri
EVM Uyumu
zkSync projesinin en önemli özelliği ve avantajlarından bir tanesi, Ethereum Sanal Makinesini (EVM) zk-Rollup teknolojisi ile uyumlu bir şekilde çalıştırabiliyor olmasıdır. Böylece Ethereum blok zinciri üzerinde ölçeklenmesi daha zor olan EVM’yi basit ve kolay bir şekilde ölçeklendirebilmektedir. Bu ölçeklenebilirlik ile zkSync üzerinde saniyede 2.000 adet işlem (TPS) yapılabilmektedir.
Düşük İşlem Ücreti
zkSync içerisinde yapılan işlemler Ethereum ana zincirine göre oldukça ucuzdur. zkSync içerisindeki güvenliğin Ethereum ana zincirinden sağlanması, ölçeklenebilir EVM ve yapılan işlemlerin ana blok zincire gruplandırılarak gönderilmesi sonucu işlemler çok daha ucuza gerçekleşmektedir.
Güvenlik ve Merkeziyetsizlik
Merkeziyetsiz olmasına rağmen, zkSync Ethereum ana blok zinciri düzeyinde güvenlik sağlamaktadır. Çünkü geçerlilik kanıtı üçüncü taraflara ihtiyaç olmadan Layer-1'de saklanmaktadır. Bu da merkeziyetsizliği korurken, ölçeklenebilirliğin artmasına izin vermektedir.
zkSync Token
zkSync ilerleyen süreç içerisinde tamamiyle merkeziyetsiz bir yapıya kavuşmak için kendi yerel para birimlerini çıkaracaklarını açıkladılar. zkSync token, zkSync ağı içerisinde doğrulayıcı olmak için kullanılması planlanmaktadır. Bu sebeple zkSync erken kullanıcılarına yapabileceği olası bir airdrop ile kendi tokenını çıkarması beklenmektedir.
zkSync Kullanımı
zkSync üzerinde aktif bir şekilde çalışan birçok uygulama bulunmaktadır. Kullanıcılar zkSync sitesi üzerinden Ethereum’daki varlıklarını kolayca zkSync ağına köprü ile taşıyabilmektedirler. Hali hazırda Ethereum blok zincir üzerindeki uygulamaları Metamask ile kullanan yatırımcılar basit bir kaç ağ tanımlaması ve transfer işlemi ile zkSync ağını ve üzerindeki birçok uygulamayı kolayca kullanabilmektedirler.
zkSync’nin Geleceği
zkSync ile işlem ücretlerinin ciddi oranda azaltılıp, işlem sayısının artırılması sonucu Ethereum blok zinciri üzerinde daha hızlı ve daha ucuz işlem yapılabilmesine olanak sağlamaktadır. zkSync tam anlamıyla hayata geçmesi ve ilerleyen dönem içerisinde yönetişim için zkSync token ihtiyacından dolayı gelebilecek olan olası airdrop ile zkSync büyük bir potansiyel taşımaktadır. Kripto para dünyasındaki büyük platformların zkSync altyapısını desteklemeye başlamaları ve bu alandaki çalışmaları, bu teknolojinin ne kadar önemli olduğunun bir diğer göstergesidir.