Lale Çılgınlığı dönemi birçoklarınca ilk finansal balon olarak değerlendiriliyor. Bu yüzden Avrupa Merkez Bankası, 2021’de sosyal medyada düzenlediği bir soru - cevap etkinliğinde Bitcoin (BTC) ve kripto paraları Lale Çılgınlığı’na benzetirken, Bitcoin’in “balon” olduğunu ima ediyordu.
Bitcoin, fiyat düşüşlerinin ardından defalarca yeni fiyat rekorları kırarak bir balon olmadığını kanıtladı. Ancak Lale Çılgınlığı, finansal balon tartışmalarında hâlâ akla ilk gelen örneklerden. Bu makalemizde, Lale Çılgınlığı’nın ne olduğunu ve Bitcoin ile farklarını ele alacağız.
Lale Çılgınlığı Balonu Nedir?
Lale Çılgınlığı olarak da bilinen Hollanda lale soğanı piyasası balonu, tüm zamanların en ünlü piyasa balonlarından ve çöküşlerinden biridir. Bu finansal balon, spekülasyonun lale soğanlarının değerini uç noktalara taşıdığı 1600'lerin başından ortalarına kadar Hollanda'da meydana gelmiştir. Piyasanın zirve döneminde, en nadide lale soğanları ortalama bir kişinin yıllık maaşının 6 katına kadar fiyatlardan alıcı bulmuştur.
Lale Çılgınlığı tarihi
Laleler, Avrupa’ya ilk defa 16. yüzyılda girmiş ve özellikle Hollanda’da kısa sürede bir lüks süs ürünü haline gelmişti. The Library of Economics and Liberty, bu dönemi şöyle ifade ediyor: "Servet sahibi birinin lale koleksiyonu olmaması zevksizliğin kanıtı sayılırdı."
Zenginlerin ardından Hollanda toplumunun tüccar orta sınıfları da daha zengin komşularını taklit etmeye çalıştı ve lale talep etti. Lale, artık yüksek fiyatından dolayı bir statü sembolü olmuştu.
Ancak aynı zamanda, lalelerin kırılgan oldukları ve dikkatli bir şekilde yetiştirilmedikleri takdirde ölecekleri biliniyordu. 1600'lerin başında, profesyonel lale yetiştiricileri, çiçekleri Hollanda'da yerel olarak yetiştirmek ve üretmek için teknikler geliştirmeye başladı ve bugüne kadar süregelen bir iş kolu kurdu.
Hollandalılar lalelerin tohumlardan ya da ana soğanın üzerinde büyüyen tomurcuklardan yetişebileceğini öğrendi. Tohumdan yetişen bir soğanın çiçek açması 7 ila 12 yıl sürüyordu ancak bir soğanın kendisi hemen ertesi yıl çiçek açabiliyordu. Kırık soğanlar olarak adlandırılan soğanlar, bir mozaik virüs türünden evrimleşen tek bir düz renk yerine çizgili, çok renkli bir desene sahip bir lale türüydü. Bu varyasyon, nadir bulunan "kırık soğanlı" lalelere yönelik artan talebin katalizörü oldu ve sonuçta yüksek piyasa fiyatına yol açtı.
1634 yılında lale çılgınlığı Hollanda'yı kasıp kavurdu. The Library of Economics and Liberty şöyle yazıyor: "Lale soğanlarına sahip olmak için Hollandalılar arasında duyulan hırs o kadar büyüktü ki ülkenin olağan endüstrisi ihmal edildi ve nüfus, en alt tabakasına kadar lale ticaretine girişti."
1630’larda ortalama bir lale soğanı bugünün parasıyla yaklaşık 50.000 ila 150.000 dolardan alınıp satılıyordu. En iyi lale soğanları ise günümüzde 1 milyon dolardan fazla ederdi. 1636 yılına gelindiğinde lale ticaretine olan talep o kadar büyümüştü ki laleler Amsterdam Borsası'nda ve başka kentlerdeki borsalarda alınıp satılıyordu. İnsanlar, evlerini ve çiftliklerini tek bir lale soğanı alabilmek için elden çıkarıyordu.
O dönemde profesyonel tüccarlar da bu işe girmiş ve sadece nadir soğanlara yatırım yaparak para kazanmaya başlamıştı. Gerçekten de o zamanlar fiyatın sadece yükselebileceği, "lale tutkusunun sonsuza kadar süreceği" düşünülüyordu. Ancak böyle olmadı ve lale soğanlarının fiyatlarında ani bir düşüş yaşandı.
Bu hızlı düşüş büyük oranda insanların soğanları krediyle satın almalarından ve kredilerini, soğanları satıp kâr ederek geri ödemeyi ummalarından kaynaklanıyordu. Ancak fiyatlar düşmeye başladığında, mal sahipleri soğanlarını herhangi bir fiyattan satmak zorunda kaldılar ve çoğu bu süreçte iflas etti.
1637 yılının sonuna gelindiğinde lale balonu patladı. Alıcılar daha önce lale soğanları için kararlaştırılan yüksek fiyatı ödeyemeyeceklerini açıkladılar ve piyasa çöktü. Bu, ülke ekonomisi için yıkıcı bir olay olmasa da, toplumsal açıdan oldukça yıkıcı sonuçlar doğurdu.
Lale Çılgınlığı Balonu ve Bitcoin (BTC) Arasındaki Farklar
Lale Çılgınlığı Balonu, birçok kişi tarafından finansal balonların en iyi örneklerinden biri olarak kabul edilir. Bu balon, lale fiyatlarını olağan düzeyinin çok üstüne çıkaran bir açgözlülük ve şatafat süreci sonucunda meydana gelmiştir. Balonu çabuk fark edenler ve finans bilgisine sahip insanlar piyasadan erkenden çıkarken, gecikenler fiyatlardaki sert düşüş başladıktan sonra panik satışları yapmıştır.
Özellikle kripto paraları yeterince tanımayan birçok kişi tarafından Bitcoin (BTC) de zaman zaman finansal balon olarak anılmakta ve Lale Çılgınlığı Balonu’na benzetilmektedir. Ancak Lale Çılgınlığı ile Bitcoin arasında bağ kurmak, farklı varlık sınıflarını ve piyasa koşullarını dikkate almamak demektir. Mevcut finansal ortamımız 17. yüzyıldaki lale piyasalarından tamamen farklı ve çok daha fazla oyuncuya sahip. Dahası, kripto para piyasaları geleneksel piyasalardan oldukça farklı işliyor.
Laleler ve Bitcoin arasındaki en büyük farklardan biri değer saklama aracı olarak kullanılabilme potansiyelidir. Lalelerin sınırlı bir ömrü vardı ve sadece soğana bakarak çiçeğin tam çeşidini veya nasıl görüneceğini söylemek neredeyse imkansızdı. Tüccarlar, özellikle de nadir renklerden biri için ödeme yapmışlarsa, onu dikmek ve tam olarak yatırım yaptıkları türü elde etmeyi ummak zorundaydılar. Bunun dışında, laleleri transfer etmek istiyorlarsa, tüm ilgili maliyetlerle birlikte onları varış yerlerine güvenli bir şekilde göndermenin bir yolunu bulmalıydılar. Laleler ödemeler için de uygun değildi çünkü onları daha küçük parçalara bölmek mümkün değildi. Laleleri bölmek, onları öldürebilirdi. Ayrıca bu çiçekler tarlalardan ya da pazar tezgahlarından kolayca çalınabiliyor, bu da korunmalarını zorlaştırıyordu.
Buna karşılık Bitcoin dijitaldir ve küresel bir eşler arası ağda, Bitcoin blokzinciri üzerinde transfer edilebilir. Bitcoin, kriptografik tekniklerle güvence altına alınmıştır ve bu da onu dolandırıcılıklara ya da siber korsanlığa karşı oldukça dirençli hale getirir. Bitcoin kopyalanamaz veya yok edilemez ve kolayca birden fazla küçük birime bölünebilir. Ayrıca, en fazla 21 milyon birimde sabitlenmiş sınırlı arzı sayesinde tıpkı altın gibi kıt bir finansal varlıktır. Bununla beraber, kripto paraların dijital dünyasının bazı riskler taşıdığı doğrudur ancak genel güvenlik ilkelerini takip etmek paranızı güvende tutacaktır.
Kripto paralarınızı nasıl güvende tutacağınıza dair detaylı bilgi almak için tıklayın.
Sonuç
Bitcoin ile laleler arasında benzerlik kurmak, akılcı bir tutum olmayacaktır. Bu ikisi, tamamen farklı varlıklar olarak farklı piyasa yapılarına ve özelliklere sahiptir. Doğal olarak, Lale Çılgınlığı ile Bitcoin’i kıyaslayıp Bitcoin’in bir balon olduğunu öne sürmek irrasyonel bir argümandır.