Merkeziyetsiz finans (Decentralized Finance, DeFi) konseptini mutlaka duymuşsunuzdur. DeFi, Bitcoin (BTC) başta olmak üzere blockchain teknolojisinin ve kripto paraların ortaya çıkmasıyla, geleneksel finans yöntemlerine bir alternatif olarak doğmuştu. “Merkeziyetsizlik” kavramı, blokzincirlerin ve kripto paraların popülerleşmesiyle giderek yaygınlık kazandı. Şimdilerde ise bir başka merkeziyetsizlik konsepti çok konuşuluyor: Merkeziyetsiz Bilim (Decentralized Science, DeSci).
“DeFi Nedir?” sorunuzun cevabı için buraya tıklayın!
Bilim dünyası için köklü bir dönüşüm vadeden DeSci konsepti, çağdaş bilim dünyasının birçok sorununa blokzincir teknolojisinin sunduğu olanaklarla çözüm getiriyor. Bu yazımızda, aşağıdaki sorulara cevap vereceğiz:
- DeSci nedir?
- DeSci ve NFT’ler
- DeSci kullanım alanları neler?
- En iyi DeSci token’lar hangileridir?
DeSci Nedir?
Merkeziyetsiz Bilim (DeSci), bilimsel araştırmaları ve işbirliğini desteklemek; daha şeffaf ve topluluk odaklı bir bilim dünyası inşa etmek için blokzincir teknolojilerinin kullanılmasına dayanan bir konsepttir.
Nasıl finans dünyasında şeffaflığı artırmak üzere blockchain tabanlı ve kripto para destekli DeFi projeleri geliştiriliyorsa, bilimsel araştırmalar için de bugün DeSci projeleri geliştiriliyor. DeSci projeleri, özellikle bilimsel araştırmaların fonlanmasında ve yönetilmesinde çok daha demokratik ve katılımcı bir yaklaşım sunuyor. Bu yaklaşımın temelinde ise kripto paralar, NFT’ler, merkeziyetsiz otonom kuruluşlar (DAO'lar) gibi unsurlar yer alıyor. NFT’ler veri paylaşımı ve fon yaratma gibi alanlarda avantajlar sunarken; DeSci DAO’ları ise bilimsel projelerin yönetişimine merkeziyetsiz bir şekilde katılım sağlıyor.
Bu arada akıllı kontrat teknolojisi ise veri paylaşımının daha güvenilir hale getirilmesine olanak tanıyor. Taraflar arasında, herhangi bir aracıya gerek olmadan veri paylaşımı akıllı kontratlar tarafından sağlanabiliyor.
DeSci ve NFT’ler
DeSci projeleri, NFT’ler aracılığıyla kaynak yaratıyor ve bilimsel mülkiyeti garanti altına alıyor. Bunu daha önce oyun ve sinema gibi eğlence sektörlerinde görmüştük. “Değiştirilemez token” anlamına gelen ve dijital sahipliği kanıtlamanın en iyi yollarından olan NFT’ler, DeSci alanında şu avantajları sağlıyor:
- Sahipliğin İzlenmesi: NFT’ler DeSci dünyasında bir çeşit dijital patent görevi görüyor. DeSci NFT’leri, bilimsel varlıkların sahipliğini ve kaynağını blokzincir üzerinden şeffaf şekilde takip edebilmeyi ve ispatlayabilmeyi sağlıyor. Böylece bilimsel araştırmaların mülkiyeti korunuyor, intihal ve benzeri fikri mülkiyet suçlarının da önüne geçiliyor.
- Kaynak Yaratılması: Bilimsel projeler, NFT satışıyla araştırmalarına kaynak yaratabiliyor. Bu kaynak yaratma süreci, blokzincir şeffaflığı sayesinde şeffaf şekilde izlenebiliyor. NFT’ler, sahiplerine, ilgili DeSci projelerine erişim ayrıcalıkları sağlayabiliyor.
- Bilimsel İşbirliğinin Artırılması: İşbirliği ve veri alışverişi bilimsel ilerleme için elzemdir. NFT'ler, araştırmacıların veri erişimini paylaşmalarına olanak tanıyan şeffaf ve güvenli bir sistem sağlayarak bu prosedürleri hızlandırabiliyor. Bu, işbirliğini teşvik eder ve çalışma sürecinin genel etkinliğini artırıyor. DeSci ekosisteminde araştırmacılar, NFT teknolojisi sayesinde güvenle veri satın alabiliyor, satabiliyor ve paylaşabiliyor.
DeSci Kullanım Alanları Neler?
Peki DeSci projeleri nerelerde kullanılır? Hangi alanlarda işe yarar? DeSci’nin kullanım alanları i) akademik yayıncılık, ii) araştırma fonlaması, iii) veri paylaşımı ve işbirliği, iv) hakem değerlendirmesi olarak sayılabilir.
Akademik Yayıncılık
Bazı DeSci platformları akademik yayınlar için merkeziyetsiz bilgi havuzları sağlayabilir. Araştırmacılar çalışmalarını doğrudan bu platformlarda yayımlayarak daha geniş bir kitlenin bilimsel bilgiye erişimine olanak verebilirler.
Araştırma Fonlaması
Yukarıda da değindiğimiz gibi, NFT’ler ve DAO’lar gibi blockchain unsurları, bilimsel araştırmaların fonlanmasına katkı sunabilir. NFT’ler, gelir yaratmada kullanılabilir. DAO’lar ise kaynak yönetiminde merkeziyetsiz karar alma mekanizması olarak çalışarak DeSci projelerinin topluluk odaklı yaklaşımını destekleyebilir.
Veri Paylaşımı ve İşbirliği
DeSci platformları, Ethereum (ETH) ve Solana (SOL) gibi akıllı kontrat uyumlu blockchain ağlarının sunduğu olanaklar sayesinde merkeziyetsiz, şeffaf, güvenli veri paylaşımını olanaklı kılar. Ayrıca araştırmacılar, NFT teknolojisini kullanarak ürettikleri verileri ve bilgileri token’laştırabilir, satabilir ve gelir elde edebilir.
Hakem Değerlendirmesi
Bir makalenin akademik değer taşıması için hakemli bir dergide yayımlaması önemlidir. Ancak akademik dünyada hakem değerlendirmeleri zaman zaman tartışmalara konu olur. DeSci platformları ise blockchain şeffaflığını kullanarak hakem değerlendirmelerinin daha şeffaf yapılmasını sağlayabilir. Bununla beraber, akademik kayıtların değiştirilmesi, intihal ve benzeri bir çok problem de akademik yayıncılığın sorunları arasındadır. DeSci platformları, blockchain üzerine kaydedilen verilerin değiştirilemiyor oluşundan yararlanarak akademik kayıtların çok daha güvenli şekilde saklanmasını olanaklı kılar.
En İyi DeSci Token’lar Hangileridir?
DeSci alanı, henüz DeFi veya play-to-earn kadar büyümüş değil. Bununla beraber OriginTrail (TRAC), AxonDAO Governance Token (AXGT) ve Hippocrat (HPT) gibi popüler DeSci token’lar bulunuyor. Bu kripto paralar, gelecek vadeden altcoin’ler arasında kabul ediliyor.
TRAC Token Nedir?
OriginTrail (TRAC), yapay zeka (AI) alanı için güvenilir bir bilgi altyapısı oluşturmayı amaçlayan bir ekosistemdir. Blokzincir değiştirilemezliği sayesinde bilginin kaynağını teyit eden ve koruyan bu DeSci projesi, yapay zeka çağının en büyük sorunlarından olan yanlış bilgi ve dezenformasyon sorununu çözmeye çalışır.
En iyi DeSci token’lar ve gelecek vadeden AI token’lar arasında gösterilen TRAC token ise bu platformun yönetişim ve fayda token’ıdır.
AXGT Token Nedir?
AxonDAO Governance Token (AXGT), ilk DeSci projelerinden olan AxonDAO’nun yönetişim token’ıdır. AxonDAO, bilimsel araştırmaları finanse etmek ve bu finansmanları topluluk odaklı şekilde yönetmek için tasarlanmış bir DAO platformudur.
HPT Token Nedir?
Adını tıbbın kurucusu olarak bilinen Hipokrat’tan alan Hippocrat (HPT), tıbbi kayıtlarının kontrolünü bireylerin kendisine vermeyi amaçlayan bir DeSci projesidir. HPT token ise en iyi DeSci projeleri arasında gösterilen Hippocrat’ın yönetişim ve fayda token’ıdır.