Blok zincir teknolojisinin gelişmesi ile birçok yeni kavram ve teknoloji hayatımıza girdi. Ethereum (ETH) blok zincirinin geliştirilmesi ile akıllı kontratlar ve beraberinde merkeziyetsiz uygulamalar popüler hale gelmeye başladı. Merkeziyetsiz uygulamalar, klasik finans dünyasındaki kurumların aksine herhangi bir merkezi otorite tarafından yönetilmeyen ve gücü kullanıcıya dağıtmış olan uygulamalardır.
Bu makalemizde kripto para ve blok zincir dünyasının ayrılmaz bir parçası olan merkeziyetsiz uygulamaları inceleyeceğiz.
Merkeziyetsiz Uygulama Nedir?
Merkeziyetsiz uygulamalar ya da kısaca DApp'ler, merkezi sunucular yerine blok zincirler üzerinde ve akıllı sözleşmeler ile çalışan uygulama veya programlardır. Merkeziyetsiz uygulamalar, blok zincirler üzerinde belirli işlemleri kolaylaştırmak ve gerçekleştirmek için yaratılırlar. Örneğin merkeziyetsiz uygulamalar ile blok zincir üzerinde kendi cüzdanınız ile herhangi bir merkezi aracı olmadan kripto para alım satımı yapabilmeye olanak sağlamaktadır.
Blok zincir üzerinde faaliyet gösteren merkeziyetsiz uygulamalar temel olarak 2 ana özelliğe sahiptirler. Bunlardan ilki merkeziyetsiz uygulamaların açık kaynak kodlu olarak çalışmasıdır. Blok zincir üzerinde çalıştırılan bir merkeziyetsiz uygulama açık kaynak kodlu olarak çalışmaktadır. Uygulamanın kaynak kodları herkes ile açık ve şeffaf bir şekilde paylaşılmaktadır. Merkeziyetsiz uygulamalar genel olarak DAO formatında yönetildiği için, uygulamada yapılacak olan değişiklikler topluluk tarafından oy çokluğu ile alınmaktadır.
Merkeziyetsiz uygulamaların diğer önemli özelliği ise merkeziyetsiz ve şeffaf bir yapıya sahip olmalarıdır. Blok zincir teknolojisinin de yardımı ile merkeziyetsiz uygulamaların kodları ve potansiyel olarak yapabilecekleri her bir katılımcı tarafından şeffaf bir şekilde incelenebilmektedir. Böylece merkeziyetsiz uygulamalardan kötü niyetli olanlar kolaylıkla tespit edilebilmektedir.
Merkeziyetsiz uygulamalar blok zincirler üzerinde geleneksel finans piyasalarında yapabildiğimiz birçok işlemin blok zincir dünyasına taşınmasının önünü açmaktadır. Merkeziyetsiz uygulamalar aracılığıyla birçok yatırımcı ellerinde olan kripto para birimlerini teminat göstererek borç alabilmektedir. Bu işlemler blok zincirler üzerinde şeffaf bir şekilde yapıldığı için geleneksel finans dünyasındaki gibi merkezi bir kayıt tutucu ya da merkezi bir yapıya ihtiyaç duymazlar.
Merkeziyetsiz Uygulama Nasıl Çalışır?
Merkeziyet uygulamalar akıllı kontratlar aracılığıyla çalışmaktadır. Akıllı kontratlar ile önceden belirlenmiş kurallara göre işlemleri gerçekleştirilmektedir. Akıllı kontrata iletilen işlem eğer o işlem için yeterliliği sağlıyorsa gerçekleştirilir. Aksi durumda ise işlem reddedilir. Örneğin merkeziyetsiz kripto para alım satım platformu üzerinden yapılacak olan bir alım işlemi için ödenecek tutarın kullanıcının cüzdanında olması durumunda işlem gerçekleştirilir ve bu işlem kaydı bütün blok zincir tarafından görünür hale gelmektedir.
Merkeziyetsiz uygulamalar birer akıllı kontrat ile yönetildiği için bazı avantajlara ve dezavantajlara sahiptirler. Bu uygulamaların akıllı kontratlardan dolayı karşılaştıkları en büyük zorluk, akıllı kontratların değiştirilmesi zor olan mimarisidir. Eğer akıllı kontrat içerisinde bir hatanın bulunması ya da ortaya çıkması durumunda, uygulama hatayı düzeltmek için yeni bir akıllı kontrata geçmek zorunda kalabilir.
Avantajları
Merkeziyetsiz uygulamalar, blok zincir yapısından dolayı dağıtık bir şekilde oluşturulduklarından dolayı klasik finans uygulamalarına göre daha şeffaf bir yapıya sahiptir. Bu şeffaflığın yanı sıra uygulamaların arayüzleri ve geliştirilmeleri oldukça kolaydır.
Dapp’lerin merkeziyetsiz yapısından dolayı kullanıcı bilgileri tek bir merkezde toplanmamaktadır. Kullanıcılar verileri konusunda daha fazla söz hakkına ve kontrole sahiptirler. Klasik finans dünyasında kimlik bilgisi, doğum tarihi ve gerçek isim gibi birçok bilgiye ihtiyaç duyulurken merkeziyetsiz uygulamalarda sadece blok zincir cüzdanınızın olması yeterlidir.
Dezavantajları
Merkeziyetsiz uygulamalar blok zincir tabanlı oldukları için blok zincir dünyanın bazı sorunları ile karşılaşabilmektedirler. Bunlardan en önemlisi hız ve ölçeklenebilirlik olarak karşımıza çıkmaktadır. DApp'ler çalışması için önemli miktarda bilgi işlem gücü gerekir ve bu da üzerinde çalıştıkları ağlar için yüksek bir işlem gücü gerektirebilir. Örneğin, Ethereum blok zinciri üzerinde güvenlik, bütünlük, şeffaflık ve güvenilirliği elde etmek için, her doğrulayıcının ağ üzerinde yürütülen her işlemini doğrulayıp ve saklamasını gerekmektedir. Bu durumda blok zincirlerin saniye başına işlem sayılarını düşürebilmektedir. Böylece merkeziyetsiz bir uygulamaya olan aşırı talebin sonucunda ağ tıkanabilir ya da işlem ücretleri ciddi şekilde artabilir.
Popüler Merkeziyetsiz Uygulamalar
Kripto para dünyasında blok zincirler üzerinde yüzlerce merkeziyetsiz uygulama bulunmaktadır. Bunlardan en popüler olanları ise; Aave (AAVE), Compound (COMP), Curve (CRV), dYdX (DYDX)
Aave (AAVE)
Aave (AAVE) sabit faiz oranları ile, aracısız bir şekilde eşler arası borç alıp vermeyi sağlayan bir merkeziyetsiz uygulamadır. Kripto para dünyasında sıkça kullanılan bir uygulama olan Aave kendi yerel tokenı olan AAVE token ise ERC-20 tabanlı bir kripto para birimidir.
Compound (COMP)
Compound kripto paralar ile kredi alma işlemleri için oluşturulmuş ve Ethereum blok zinciri üzerinde faaliyetlerine başlayan bir merkeziyetsiz uygulamadır. COMP token ise bu uygulamanın yerel yönetim tokenıdır.
Curve (CRV)
Curve, stabil kripto para varlıklardan oluşan likidite havuzları ile kullanıcılara merkeziyetsiz bir şekilde stabil varlıklar arasında işlem yapabilme imkanı sağlamaktadır. CRV token ise uygulama içerisinde teşvik ve yönetişim için kullanılmaktadır.
dYdX (DYDX)
dYdX (DYDX), kullanıcıların kendi cüzdanları ile bağlanıp işlem yapabilmesine olanak tanıyan dYdX platformu; borç alıp verilebilen, kaldıraçlı işlem yapılabilen ve vadeli pozisyon açılabilen merkeziyetsiz bir platformdur.