Kaldıraç, hem geleneksel finansal piyasalarda hem de kripto para piyasalarında kullanılan bir olgudur. Kaldıraçlı işlem, yatırımcının elinde var olan sermayesinden daha büyük bir tutarda işlem yapmasına olanak sağlayan ve kayıp kazanç oranı alınan pozisyonun büyüklüğüne göre hesaplanan bir işlem türüdür.
Bu makalemizde kripto para piyasalarında kaldıraçlı işlemlerden bahsedip, avantajları ve dezavantajlarına değineceğiz.
Kaldıraç Nedir?
Kaldıraç, bir varlığa ya da para birimine yatırım yapmak için gereken paranın belirli bir miktarını ödünç almak şeklinde tanımlanmaktadır. Geleneksel finans piyasalarında özellikle Forex piyasasında ticaret yapan şirketler kaldıraçlı işlemler ile kendilerini kur riskine karşı korumak amaçlı pozisyon almaktadırlar.
Kaldıraç, bir yatırımcının pozisyonunu yalnızca nakit bakiyesinden elde edilebilecek olanın ötesinde artırmak için ödünç alınan fonların kullanılmasıdır. Açılan pozisyon için borç alınan varlık için belirli bir faiz ya da swap ücreti de ödenebilmektedir. Örneğin kripto para piyasalarında kaldıraçlı işlemlerde belirli saat aralıklarında bir fonlama faizi kesilmektedir. Forex’de ise böyle bir maliyet birçok kurumda söz konusu değildir.
Geleneksel piyasalarda kaldıraçlı olarak yapılan VİOP ve Opsiyon gibi işlemlerde satın alınan ürün belirli bir vade sonunda teslim alınacak şekilde işlem yapılmaktadır. Kaldıraç birçok piyasada, hem varlık hareketlerinden korunmak hem de oynaklık kar elde etmek amacıyla sık kullanılan işlem türüdür.
Kripto Paralarda Kaldıraç Nedir?
Kripto para piyasalarında kaldıraç tıpkı geleneksel piyasalarda olduğu gibi kullanıcının sermayesinden fazla miktarda işlem yapabilmesine olanak sağlamaktadır. Kripto para piyasasında geleneksel finans sisteminde kullanılan kaldıraçlı işlemlerle benzer bir şekilde kullanılmaktadır. Kripto para piyasasında diğer piyasalrdan farklı olarak bazı kaldıraçlı işlem türleri bulunmaktadır.
Kaldıraç Türleri
Kripto para piyasalarında kaldıraçlı işlemler marjin ve futures olarak iki ana başlık etrafında toplanmaktadır. Her iki işlem türünde de yatırımcılar ellerinde olan varlıklardan daha fazla miktarda işlem yapabilmektedir. Ancak marjin ve futures işlemlerde bazı farklılıklar söz konusudur.
Marjin İşlem Nedir?
Marjin işlem, hesabınızda var olan herhangi bir varlığı teminat göstererek borç alınan bir varlık ile işlem yapmak olarak tanımlanabilmektedir. Marjin işlemlerde kaldıraç oranları diğer kaldıraçlı işlemlerde ki gibi yüksek değildir. Marjin işlemine örnek olarak:
Örneğin bir yatırımcının elinde 10.000 USDT olsun. Bu yatırımcı Bitcoin’de düşüş beklemektedir. Yatırımcı bir borsa hesabı üzerinden açtığı marjin hesabı ile borsadan borç BTC alabilmektedir. Borsanın yatırımcıya tanımladığı limitler doğrultusunda 10.000 USDT’yi teminat olarak göstererek yatırımcının 2 BTC borç aldığını ve bu BTC’leri 20.000 USDT fiyattan sattığını varsayalım. Bu durumda yatırımcının hesabında toplam 50.000 USDT bakiye ve borsaya da 2 BTC borcu bulunmaktadır. Bitcoin fiyatı 15.000 USDT düştüğünü hayal edelim ve yatırımcı borsaya olan BTC borcu için piyasadan 2 BTC alsın. Bu durumda yatırımcı 30.000 USDT karşılığında 2 BTC almıştır ve borsaya olan borcunu kapatmıştır. Son durumda yatırımcının hesabında net olarak 10.000 USDT teminatının yanında 10.000 USDT’de BTC işleminden kaynaklanan toplam kar bulunmaktadır. Yani yatırımcının toplam bakiyesi 20.000 USDT olmuştur.
Bu örnekte yatırımcı sermayesini 2’ye katlamıştır. Ancak piyasanın tahmin ettiğinin tersine hareket etmesi ile Bitcoin fiyatının 25.000 USDT olduğu durumda yatırımcı bütün parasını kaybedebilmektedir.
Futures İşlem Nedir?
Futures işlemler, hesabınızda var olan bir varlığı teminat göstererek bir varlık üzerinde long ya da short pozisyon almak şeklinde tanımlanmaktadır. Futures işlemlerde margin işlemlerden farklı olarak bir borç alıp-verme durumu söz konusu değildir. Futures işlemlerde elinizdeki stabil bir varlığı ya da kripto para birimini teminat göstererek piyasadaki diğer oyunculara karşı long veya short pozisyon alınmaktadır.
Futures işlemler, geleneksel finans piyasasındaki Forex işlemleri ile oldukça benzerdir. Her iki işlemde de teminat olarak yatırılan varlık karşılığında piyasadaki diğer oyuncular ile herhangi bir borç alma verme işlemi olmadan kaldıraçlı işlem yapılabilmektedir.
Futures işlemlerde kaldıraç oranı, işlemin açıldığı enstrüman platforma göre değişiklik gösterebilmektedir. Geleneksel finans piyasalarda bu kaldıraç oranı düşük olabilmektedir. Ancak kripto paralarda bu oranlar çok daha yüksektir. Bitcoin’de 1:125’e kadar çıkabilirken diğer kripto paraların bazılarında 1:75 oranında ya da 1:50 oranında maksimum kaldıraç oranına izin verilmektedir.
Futures işlemine örnek olarak bir yatırımcının elinde 100 USDT olsun. Bu yatırımcı Ethereum’da yükseliş beklemektedir. Yatırımcı bir borsa üzerinden açtığı futures hesabı ile kaldıraçlı bir şekilde Ethereum üzerinde long pozisyon alabilmektedir. Platformun tanımlaması doğrultusunda Ethereum üzerinde 1:100 kaldıraç olduğunu varsayalım. Bu kaldıraç oranında yatırımcı 100 USDT karşılığında 10.000 USDT’ye kadar Ethereum long işlemi açabilmektedir.
Kaldıraçlı İşlemin Avantajları
Kripto para piyasalarında kaldıraçlı işlem açmak bazı kullanıcılar ve yatırımcılar için potansiyel birçok avantaj sunmaktadırlar. Bu avantajlardan bazıları şu şekildedir;
- Düşük sermaye ile daha yüksek bir getiri oranı elde edebilme
- Piyasada her iki yönede (yükseliş ve düşüş) pozisyon alabilme
- Var olan bir varlık üzerinde hedge (sigortalama) amaçlı pozisyon açabilme
Kaldıraçlı İşlemin Dezavantajları
Volatilite ve oynaklığın yüksek olduğu kripto para piyasalarında kaldıraçlı işlem açmak her ne kadar karlı bir işlem türü gibi gözüksede önemli dezavantajlara sahiptir. Bu dezavantajlardan bazıları şu şekildedir;
- Piyasanın oynak olduğu zamanlarda ciddi zarar etme veya bütün parayı kaybedebilme olasılığı
- Belirli aralıklar ile fonlama faizi ya da borçlanma faizi ödeme
- Sermayeninin sıkıntılı olduğu durumlarda stres ve psikolojik baskı hissetme