Kaldıraçlı işlem, forex (uluslararası döviz piyasası), vadeli işlemler ve kripto para piyasalarında yaygın şekilde kullanılan bir işlem türüdür. Bu işlem türü, yatırımcıların kendi sermayelerinden daha büyük tutarlarda al-sat yapabilmesini sağlar.
Kulağa çekici gelse de kaldıraçlı işlemler son derece risklidir. Büyük kazançlar getirebileceği gibi büyük kayıplara, hatta sermayenizin tamamını kaybetmenize de neden olabilir. Bu nedenle yalnızca profesyonel ve risk yönetim becerisi yüksek yatırımcıların işlemlerinde kaldıraç kullanması tavsiye edilir.
Bu yazımızda kaldıraçlı işlemler konusuna yakından bakacak ve aşağıdaki sorulara cevap vereceğiz:
- Kaldıraçlı işlem nedir?
- Kaldıraç oranı nedir?
- Kaldıraçlı işlemlerde teminat nedir?
- Likidasyon fiyatı nedir?
- Stop - loss nedir?
- Spot işlem ve kaldıraçlı işlem arasındaki fark ne?
- Kaldıraçlı işlem türleri ne?
Kaldıraçlı İşlem Nedir?
Kaldıraçlı işlem, yatırımcıların sermayelerinden daha büyük pozisyonlar almasını sağlayan “kaldıraç” adı verilen bir mekanizmanın kullanıldığı bir al-sat türüdür. Kaldıraçlı işlemlerde amaç, yatırım getirisini maksimize etmek ve kârlılığı olabilecek en üst düzeye taşımaktır.
Kaldıraçlı İşlem Örneği
1.000.000 TL’lik sermayesi olan bir kripto para yatırımcısı düşünelim. Bu yatırımcı, Toncoin al-sat yapmayı planlıyor. Biz bu yazıyı yazarken TON fiyatı, 170 TL seviyesinde… Yatırımcımız spot işlemlerde Toncoin satın almak isterse, 1.000.000 TL’si ile yaklaşık 5.882 TON satın alabilecek. TON fiyatı 200 TL’ye yükseldiğinde elindeki tüm TON varlığını satarsa yaklaşık 1.176.400 TL’si olacak ve 176.400 TL kâr edecek.
Peki ama bu yatırımcıya Toncoin satın alması için sermayesinin 10 katını versek? Bu durumda yatırımcımız, 10.000.000 TL ile Toncoin al-sat yapacak ve 10 kat daha fazla Toncoin sahibi olacak. Doğal olarak elde edeceği gelir de 10 kat daha yüksek olacak. 176.400 TL yerine, 1.764.000 kazanmak kulağa harika gelmiyor mu?
Ne var ki burada çok büyük bir risk de bulunuyor. Toncoin fiyatı, yatırımcımızın umduğu gibi yükselmez ve örneğin 100 TL’ye düşerse ne olur? Kendi sermayesi olan 1.000.000 TL ile kaldıraçsız Toncoin alım-satımı yapsaydı, 411.740 TL zararı olacaktı. 10x kaldıraç kullanarak 10.000.000 TL’lik pozisyon açtığında ise zararı da 10 katı olur. Yani kaldıraçlı işlem, bir varlığın fiyat hareketi üzerinden potansiyel kârını katlamasına olanak sağladığı gibi zararını katlamasına da yol açabilir.
Elbette burada akla şu soru gelecektir: 411.740 TL’lik zararın 10 katı 4.117.400 TL ediypr ama yatırımcımızın sadece 1.000.000 TL sermayesi vardı. Onun 10.000.000 TL’lik pozisyon açmasını sağlayan şey, kaldıraçtı. Yani aslında yatırımcımız, borsadan 9.000.000 TL’lik borç almıştı. Öyleyse nasıl 4.117.400 TL zarar edebilir ki? Bu noktada kaldıraçlı işlemlerde teminat konusuna girmemiz gerekiyor.
Kaldıraçlı İşlemlerde Teminat Nedir? Likidasyon Fiyatı Nedir?
Kaldıraçlı işlem açabilmek için yatırımcının teminat göstermesi gerekir. Yukarıdaki örnekte yatırımcımız, 10x kaldıraçla işlem yapabilmek için 1.000.000 TL’lik sermayesini teminat gösterdi. Böylece teminatının 10 katı büyüklüğünde, yani 10.000.000 TL’lik pozisyon açabildi. Bu işlem aslında borsadan borçlanarak gerçekleşti. Bu nedenle zarar, teminat miktarına ulaştığında borsa pozisyonu kapatır ve likidasyon gerçekleşir. Yatırımcının kaldıraçlı işleminin kapatıldığı bu noktaya “likidasyon fiyatı” denir.
Kaldıraçlı işlemlerin çok yüksek risk barındırmasının nedeni de tüm sermayenin likide olması ihtimalidir. Özellikle kripto para piyasası gibi ani fiyat hareketlerinin yaşandığı piyasalarda stop - loss (zarar durdur) emir türü bilinçli bir şekilde kullanılmazsa, yatırımcı tüm sermayesini kaybedebilir.
Bunu anlamak için örneğimize dönelim: yatırımcımız 4.117.400 TL zarar edemez çünkü teminatı, yani sermayesi zaten 1.000.000 TL. Eğer zararı 1.000.000 TL’ye ulaşmadan işlemlerini kapatmak için stop - loss emri vermediyse, beklemediği yönde ani bir fiyat hareketinde tüm sermayesi likide olabilir. Peki ya kaldıraçlı işlem yapmak yerine spot işlem yapsaydı? O zaman yatırımcımızın zararı, az önce hesapladığımız gibi, 411.740 TL olacaktı ve sermayesinin tümünü kaybetmeyecekti.
Yani, kaldıraçlı işlemler elinizdeki parayla normalde kazanabileceğinizden fazlasını sağlayabilir ama tüm paranızı kaybetmenize de yol açabilir.
Kaldıraç Oranı Nedir?
Kaldıraçlı işlemler ile ilgili önemli terimlerden biri “teminat” ise diğeri de kaldıraç oranı. Kaldıraç oranı, yatırımcının teminat olarak gösterdiği sermayesinin kaç katı büyüklüğünde pozisyon açabileceğini belirten orandır. Bu oran genelde “x” veya “:” sembolüyle ifade edilir. Az önceki kaldıraçlı işlem örneğimizde kaldıraç oranı “10x” veya “1:10” idi.
Spot ve Kaldıraçlı İşlem Arasındaki Fark Ne?
“Spot ve kaldıraçlı işlem arasındaki fark ne?” sorusu çok sık soruluyor. Aslında spot ve kaldıraçlı işlemler, birbirinin karşıtı değildir. Bazı spot piyasalarda da kaldıraç kullanılarak alım-satım yapılabilir. Spot işlemin karşıtı olarak vadeli işlemler (futures) düşünülebilir.
Spot işlemler, yatırımcının bir varlığı o anki fiyatından alıp sattığı işlemlerdir. Spot işlemlerde yatırımcı, bir varlığı gerçekten satın alır ve onun sahibi olur. Daha sonra ilgili varlığı sattığında alış - satış fiyatı arasındaki fark, yatırımcının kârı ya da zararıdır.
Kaldıraçlı işlemlerde ise yatırımcı, borsadan ya da başka bir aracı kurumdan bir teminat karşılığında borç alarak sermayesinin üzerinde bir pozisyon açar. Bu pozisyon, ilgili varlığın fiyatının yükseleceği (long) ya da düşeceği (short) yönünde olabilir. Yatırımcının kârı ya da zararı da varlığın fiyatındaki değişikliklerin katları olarak gerçekleşir.
Long ve Short Nedir?
Finansal piyasalarda bir varlığın fiyatının yükseleceği beklentisiyle açılan pozisyonlara “long” ya da Türkçesiyle “uzun pozisyon”; düşeceği beklentisiyle açılanlara ise “short” ya da “kısa pozisyon” denir.
Kaldıraçlı İşlem Türleri Neler?
Marjin işlemleri duydunuz mu? Genelde marjin işlemler ve kaldıraçlı işlemler aynı anlamda kullanılır. Ancak aslında marjin işlemler, bir kaldıraçlı işlem türüdür. Şimdi son olarak, en popüler kaldıraçlı işlem türlerine bakcağız.
Marjin İşlem Nedir?
Marjin işlem, yatırımcının belirli miktarda teminat karşılığında sermayesinden daha büyük bir pozisyon açmasını sağlayan işlem türüdür. Teminat, pozisyonun bir kısmını finanse ederken geri kalan ise borç olarak alınır. Bu yazıda verdiğimiz kaldıraçlı işlem örneği de bir kaldıraçlı işlem türü olan marjin işlemdi.
Vadeli İşlem Nedir?
Vadeli işlemler (futures), kaldıraç kullanarak sermayenizden daha büyük pozisyonlar açabileceğiniz bir başka işlem türüdür. Bu tür işlemlerde yatırımcı, belirli bir tarihte ve fiyat seviyesinde varlık alım-satımını taahhüt eder.
Opsiyon Nedir?
Kaldıraçlı işlem yapabileceğiniz bir başka finansal araç olan opsiyonlar (options), bir varlığı belirli bir vadeye kadar önceden belirlenmiş bir fiyattan alma ya da satma hakkı veren bir sözleşme türüdür.
Sonuç
Kripto para piyasasında da oldukça yaygın ama bir o kadar riskli olan kaldıraçlı işlemler, en basit tanımıyla kaldıraç kullanılarak yapılan her türlü finansal işlemi ifade eder. Kaldıraç, sermayenizden daha büyük pozisyonlar açmanızı sağlayan bir araçtır.