“Token” ve “ekonomi” kelimelerinin birleşiminden oluşan tokenomics kavramını Türkçeye “token ekonomisi” olarak çevirebiliriz. Aslında bu kavram, daha ismiyle ne olduğunu açıklıyor: Bir token’ın ya da coin’in ekonomik yapısı.
Bu makalemizde tokenomics kavramının ne olduğuna ve ne işe yaradığına bakacağız.
Tokenomics Ne Demek?
Tokenomics, bir kripto para biriminin ekonomik yapısına ve mekanizmasına dair tüm bilgileri ifade eden kavramdır. Bu bilgiler ilgili token’ın arzından kimlere hangi oranlarda dağıtıldığında, hangi faydaları sağladığından airdrop’unun nasıl yapılacağına kadar çok çeşitli detayları içerebilir.
Tokenomics ne işe yarar?
Tokenomics, yatırım kararı vermeden önce göz önünde bulundurmanız gereken, önemli bir kavramdır. Çünkü bir projenin uzun vadeli sürdürülebilirliği token ekonomisinin nasıl hazırlandığıyla çok ilgilidir. Eğer satın almak ve uzun vadeli elde tutmak için yeterince iyi tasarlanmış teşvikler içermiyorsa, kripto para biriminin ayakta kalması güç olabilir. İyi inşa edilmiş bir platform, yeni yatırımcılar projeye akın ettikçe, zamanla daha yüksek talep görür ve bu da fiyatları artırır. Aynı şekilde bir kripto para biriminin tedariği düzgün tasarlanmamış, dağıtımı merkezileşmeye yol açacak şekildeyse de proje ilgi uyandırmayabilir ve kısa sürede kaybolur.
Temel Tokenomics Özellikleri
Bir kripto para biriminin ekonomisinin yapısı, yatırımcıları belirli bir coin veya token’ı satın almaya ve elinde tutmaya iten teşvikleri belirler. Tıpkı itibari para birimlerinin birbirinden farklı para politikalarının olması gibi, her kripto para biriminin de kendi para politikası vardır.
Tokenomics, temelde, bir kripto para biriminin ekonomisi hakkında iki şeyi belirler: token’ın nasıl dağıtılacağını belirleyen teşvikler ve token’ın işlevi ya da sağladığı faydalar (ki bu, talebi doğrudan etkiler). Arz ve talebin fiyat üzerinde büyük bir etkisi vardır ve doğru teşvikler sunan projelerin değeri artabilir.
Şimdi token ekonomisini etkileyen ana değişkenlere yakından bakalım.
Madencilik ve staking
Bitcoin gibi Proof-of-Work (PoW) blokzincirleri için madencilik, merkeziyetsiz bir bilgisayar ağının işlemleri doğrulaması için temel teşviktir. Madencilik sisteminde bilgi işlem gücünü yeni bloklar keşfetmeye, onları verilerle doldurmaya ve blokzincire eklemeye adayanlar yeni coin’ler ile ödüllendirilir.
Staking ise Ethereum gibi Proof-of-Stake (PoS) ağlarında benzer bir işleve sahiptir. Burada, madencilerin yerini ağa belirli miktarda kripto para kilitleyen doğrulayıcılar almıştır. Bu kişiler de staking ödülleriyle teşvik edilir.
Getiriler (Yields)
Merkeziyetsiz finans (DeFi) platformları, insanları token satın almaya ve stake etmeye teşvik etmek için yüksek getiriler sunar. Bu platformlarda token’lar, merkeziyetsiz borsalar ve kredi verme platformları gibi şeylere güç sağlayan likidite havuzlarında tutulur. Bu getiriler yeni token’lar şeklinde ödenir.
Token yakımı
Token yakımı, önemli tokenomics özelliklerinden bir diğeridir. Bazı blokzincirler veya protokoller, dolaşımdaki coin arzını azaltmak için coin "yakar"; yani, onları kalıcı olarak dolaşımdan kaldırır. Dolaşımda kalan coin’ler ve token’lar daha kıt hale geldiğinden, arz-talep yasasına göre bir token’ın arzını azaltmak onun fiyatını desteklemeye yardımcı olacaktır.
Maksimum arz
Bir kripto para biriminin maksimum arzının bulunması, onun arzının sınırlı olduğu anlamına gelir. Bir token’ın ya da coin’in maksimum arzını belirleyen de tokenomics’tir. Örneğin, Bitcoin'in token ekonomisi, 21 milyondan fazla coin üretilemeyeceğini belirtir. Son BTC coin’in 2140 yılı civarında dolaşıma girmesi bekleniyor. Buna karşılık, yıllık ihracı sınırlı olsa da Ethereum’un maksimum arzı yoktur. NFT projeleri ise kıtlığı uç noktalara taşır; bazı koleksiyonlar bir sanat eseri için yalnızca tek bir NFT üretir.
Token dağıtımı
Bazı kripto para projeleri, tokenomics’inde, token ya da coin dağıtımının nasıl gerçekleşeceğini ayrıntılı oranlarla açıklar. Çoğu zaman, risk sermayedarları veya geliştiriciler için belirli sayıda token ayrılır. Ancak işin püf noktası şudur ki bu token’ları ancak belirli bir süre sonra satabilirler. Bunun doğal olarak zaman içinde dolaşımdaki coin arzı üzerinde bir etkisi olur. En ideali, bir proje ekibinin, tokenler’ın dolaşımdaki arz üzerindeki etkisini ve token fiyatını mümkün olduğunca azaltacak şekilde dağıtıldığı bir sistem uygulamasıdır.
Tokenomics Kim Tarafından Belirlenir?
Token ekonomisini belirleyen tüm bu yukarıdaki kararlar, protokol düzeyinde alınır. Çoğu tokenomics, kurucu geliştiriciler tarafından belirli bir kripto para biriminin bilgisayar koduna dönüştürülür. Bir başka deyişle, kripto para birimi, tokenomics bilgilerini de içerir.
Bir kripto para birimi piyasaya sürülmeden önce, genelde, tokenomics bilgileri bir whitepaper’da açıklanır. Bu whitepaper’ların en ünlüsü, kuşkusuz, 2008’de Satoshi Nakamoto imzasıyla yayımlanan Bitcoin whitepaper’ıdır.