Türkiye'de günümüzde milyonlarca kişi Borsa İstanbul'da hisse alıp satıyor, fon alıyor veya halka arzlara katılıyor. Bir o kadar yatırımcı da Bitlo gibi Türkiye'nin güvenilir kripto para borsalarında kripto para alım satımı yapıyor. BIST 100 endeksi gibi borsa endeksleri ve Bitcoin fiyat grafiği gibi kripto para grafikleri, hemen herkes tarafından yakından izleniyor. Yakından izlemeyenler bile ekonomi haberlerine ister istemez denk geliyor; borsada son durumu, yükselen veya düşen hisse senetlerini, en kârlı fonları, kripto para fiyatlarını en azından işitiyor. Kısacası, borsa artık hepimizin hayatının bir parçası... Peki bu ne zamandan beri böyle? Ne zamandan beri insanlar Türk şirketlerinin hisselerini alıp satıyor?
Bu yazımızda Osmanlı'dan günümüze Türkiye'de borsanın tarihine kısaca göz atacağız. İşte, önümüzdeki sorular: Türkiye'ye borsa ne zaman geldi? Osmanlı'da borsa var mıydı? İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, Borsa İstanbul adını ne zaman aldı?
Hazırsanız, Türkiye'de borsanın tarihine dair merak edilenleri cevaplamaya başlayalım!
İlginizi Çekebilir: Kripto Para Nasıl Alınır?
Türkiye'ye Borsa Ne Zaman Geldi?
Borsanın tarihi dünyada 15. yüzyıla kadar dayanıyor. İlk modern borsa olarak ise genelde 1531'de kurulan Anvers Borsası (Belçika) kabul ediliyor. Ancak borsacılık faaliyetleri esasen 18. yüzyılda yaygınlaşıyor. Bugün dünya finansının bel kemiği olarak görülen Amerikan borsaları da bu yüzyılda kuruluyor.
Türkiye'deki ilk menkul kıymetler borsasını 19. yüzyılda, Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinde görüyoruz. Aslında bu bir tesadüf değil. İmparatorluğun çökmeye başlamasıyla Türkiye'ye borsanın gelişi arasında doğrudan bir ilişki var. İlk Osmanlı borsası ve doğal olarak Türkiye'deki ilk borsanın kuruluşu, Osmanlı İmparatorluğu'nun Kırım Savaşı için aldığı dış borçları ödemek üzere devlet tahvilleri çıkarmasıyla epey ilgili. Ancak borsacılık faaliyetlerinin başlaması bundan bile öncesine dayanıyor.
Dersaadet Tahvilat Borsası: Osmanlı'da Borsa Ne Zaman Kuruldu?
Osmanlı İmparatorluğu'nda ilk borsacılık faaliyetleri için genelde 1830'lar işaret edilir. Ahmet Uğur, Osmanlı'da Menkul Kıymetler Borsası (2018) başlıklı kitabında Antoine Ducci'nin 1836'da Galata Borsası'nı kurduğunu ve 1856'ya kadar borsanın müdürlüğünü yaptığını ifade ediyor. Kimi kaynaklara göreyse Osmanlı'da borsacılık faaliyetleri, Ducci'nin başkanlığında 1834 yılında başlamış.
1830'lar, Avrupa borsalarının hızla geliştiği bir dönem ve bu sırada Avrupa şirketlerinin hisse senetlerinin alınıp satıldığını düşünebiliriz. Bununla beraber, Muhasebe ve Finans Araştırmaları Tarihi Dergisi'nin 2019/Temmuz sayısında yayımlanan "Osmanlı Devleti'nde Menkul Kıymet İşlemleri" başlılı bir makalede, Türkiye'de günümüzdekine benzer menkul kıymet işlemlerinin 1854 yılında başladığı açıkça belirtiliyor. Diğer birçok kaynak da Türkiye'de menkul kıymet borsacılığını bu tarihte başlatıyor. Bu yılın önemi ise şu: Ekim 1853'te Kırım Savaşı patlak veriyor ve eski kudretinden uzak Osmanlı İmparatorluğu için acil finansman ihtiyacı doğuruyor.
Böylece, 1854 yılından itibaren Osmanlı İmparatorluğu devlet tahvilleri çıkarıyor ve bu tahviller Galata Borsası'nda satılıyor. Zamanla Galata Borsası'ndaki iyice ürünler çeşitleniyor. Celali Yılmaz, 2014 yılında yayımlanan "Osmanlı Borsasının İşlem Hacmi Ne Kadardı?" başlıklı makalesinde Galata Borsası'nın "bir spot piyasa (cash market) olmaktan çok, bir türev piyasa (derivatives market) olduğu[nu]" ve türev işlemlerin Felemenkçeden tercümeyle "hava oyunları" olarak anıldığını ifade ediyor. Bu halde, "borsada oynamak" deyişinin ta Türkiye'deki ilk borsadan beri yatırımcılar arasında yaygın olduğunu anlıyoruz. Ancak menkul kıymetler borsalarının veya kripto para borsalarının şans oyunları olmadığını, yatırımcılığın araştırmaya ve analize dayanan bir faaliyet olduğunu hatırlatmakta fayda var.
Bir Borsa Kitabı: Abidin Paşa'nın 'Hava Oyunları'
1860'larda ise Osmanlı, artık borsa faaliyetlerini düzenleme ihtiyacı duymaya başlıyor. Bunun birkaç nedeni var: Birincisi, devlet borçlarını ödemekte zorlanıyor; ikincisi, borsanın işlem hacmi giderek artıyor; üçüncüsü, borsada spekülasyon artınca denetleme gerekliliği doğuyor. Borsa İstanbul'un resmi sitesindeki tarihçeye ve kimi iktisat tarihçilerine göre 1866'da Osmanlı'da ilk resmi borsa, Fransız sistemini örnek alan bir nizamnameyle kuruluyor. Ancak bu nizamnamede öngörülen borsa yöneticilerinin atanıp atanmadığına, yani Osmanlı'nın ilk resmi borsasının resmen çalışıp çalışmadığına dair tarihçiler arasında bir ihtilaf söz konusu. Dönemin borsacı esnafının böylesi bir düzenlemeye direndiği düşünülüyor. Ta ki 1873'e kadar. 1873'te Avrupa borsalarında patlak veren kriz Galata'yı da sarsınca borsada bir düzenleme kaçınılmaz hale geliyor. 1866'da en azından kağıt üstünde kurulan bu resmi borsanın, 1873 yılında Dersaadet Tahvilat Borsası adı altında artık kurumsal bir yapıya kavuştuğu ve fiilen de çalışmaya başladığı şüphe götürmüyor. Karaköy'deki Konsolide Han'da faaliyet gösteren ve bu yüzden kısaca "Konsolide" olarak da anılan Dersaadet Tahvilat Borsasının ilk komiserliğini Abidin Paşa yapıyor. Abidin Paşa, aynı zamanda Türk borsacılığıyla ilgili bilinen ilk kitabın da yazarı.
Kısaca Hava Oyunları olarak bilinen, Konsolidenin Hava Oyunlarıya Sâir Muâmelât Hakkında Müstakrazât-ı Mâliyyeye Dair Risâle başlıklı bu küçük borsa kitabı, iki bölümden oluşuyor: İlk bölümde Dersaadet Tahvilat Borsasındaki ürünler açıklanırken, ikinci bölümde ise Osmanlı İmparatorluğu'nun dış borçlarına ve borçlanma şekillerine değiniliyor.
Dersaadet Tahvilat Borsası, 1906'ya kadar varlığını sürdürüyor. 1906'da ise yeniden düzenlenerek Esham ve Tahvilat Borsası adını alıyor. Bu değişiklikle beraber devlet, borsa işlemlerinden ilk kez vergi almaya başlıyor. 1908'de ise borsada yerli şirketlerin de hisseleri işleme açılıyor. Osmanlı'da borsacılık, böylece 1. Dünya Savaşı'na kadar devam ediyor.
Türkiye Cumhuriyeti'nde Borsanın Tarihi
Buraya kadar Türkiye'de borsanın tarihinin Osmanlı İmparatorluğu'nun son yıllarına dayandığını gördük. 1923 yılında cumhuriyetin ilan edilmesiyle beraber Türkiye'nin borsa ve finans dünyasında da yeni bir kapı açılıyor. 1923 Şubat'ında düzenlenen İzmir İktisat Kongresi'nde borsanın durumu da tartışılıyor ve genç Türkiye Cumhuriyeti, savaş döneminde faaliyetlerine ara veren Esham ve Tahvilat Borsasını yeniden açıyor. Kısa bir süre sonra ise Maliye Müfettişi Adil Bey, bir dizi reformla bu borsayı çağın gereklerine uydurmaya çalışıyor. Bu açıdan, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk borsası, Osmanlı İmparatorluğu'nun son borsası olan Esham ve Tahvilat Borsası sayılabilir.
Bununla beraber, Türkiye Cumhuriyeti'nin borsayla ilgili ilk ciddi reformu 1929'da çıkarılan 1447 Sayılı Menkul Kıymetler ve Kambiyo Borsaları Kanunu ve 8172 Sayılı Nizamname oluyor. Bu kanun ve nizamnameyle beraber Esham ve Tahvilat Borsasının yerini İstanbul Menkul Kıymetler Borsası alıyor. Ancak 1 Nisan 1938'de İstanbul Borsası kapatılarak Ankara'da Kambiyo, Esham ve Tahvilat Borsası açılıyor. Ne var ki Ankara Borsası dönemi fazla sürmüyor ve hisse alım satımı dahil borsa işlemlerinin daha çok İstanbul'da yapılması nedeniyle Kambiyo, Esham ve Tahvilat Borsası yeniden İstanbul'a taşınıyor.
Bu arada İkinci Dünya Savaşı'nın ateşli günleri başlamış durumda ve savaşın 1945'te sona ermesiyle birlikte yeni bir dünya kurulacak. Türkiye, bu dünyanın Batı tarafında yer alacak. Yıllar sonra, 1980'lerde borsacılık sistemini elden geçirirken de doğal olarak Amerikan borsalarını ve Avrupa borsalarını kendisine örnek alacak.
Borsa İstanbul'a Doğru: İMKB'nin Kuruluşu
Bugün Türkiye'de borsa denince akla genelde üç şey gelir: Kripto para borsaları, Amerikan borsaları ve elbette Borsa İstanbul, kısaca BIST. Ancak eski yatırımcılar zaman zaman Borsa İstanbul yerine, ağız alışkanlığıyla, "İstanbul Menkul Kıymetler Borsası" ya da kısaca "İMKB" deyiverir. Sonuçta, Borsa İstanbul adı şunun şurasında 13 yaşındadır. Ondan öncesi İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, kısaca İMKB'dir.
24 Ocak 1980, Türkiye Cumhuriyeti'nin tarihinde bir dönüm noktası olarak görülüyor çünkü bugün 24 Ocak Kararları adıyla bildiğimiz bir dizi kararla Türk ekonomisi makas değiştiriyor. İthal ikameci politikalar terk ediliyor, ekonomi dışa açılıyor, döviz kuru serbest bırakılıyor ve piyasa ekonomisi kurulmaya başlanıyor. Bunun kaçınılmaz bir sonucu olarak, 1981'de Sermaye Piyasası Kanunu yayımlanıyor, Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) kuruluyor ve sermaye piyasaları yeniden düzenleniyor. Tasarrufların menkul kıymetlere aktarılması ve böylece iktisadi büyüme sağlanması amaçlanıyor. 6 Ekim 1983 tarihinde ise 91 Sayılı Menkul Kıymetler Borsaları Hakkındaki Kanun Hükmünde Kararname çıkarılarak Türkiye'de borsaların kuruluş şartları belirleniyor ve İMKB'nin temeli atılıyor. Bu, Türkiye'de modern borsacılığın da başlangıcı kabul ediliyor.
26 Aralık 1985 günü, en sonunda, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) resmen açılıyor. 3 Ocak 1986'da ise İMKB'de, yani İstanbul Borsası'nda ilk işlemler 19 hisseyle başlıyor. Devlet tahvilleri ağırlıklı borsa işlemlerinin yerini daha fazla hisse senedi işlemi almaya başlıyor, seans sayısı artıyor ve borsanın işlem hacmi artıyor.
İMKB, Borsa İstanbul Adını Ne Zaman Aldı?
Bundan sonra Türkiye'de borsacılık faaliyetleri hız kazanıyor. Türkiye'de modern borsacılığın ikinci dönüm noktası olarak ise 1989 yılı görünüyor. 1989'da yabancı yatırımcılara Türkiye'de menkul kıymet yatırımı yapabilme ve kârlarını serbestçe transfer edebilme hakkı tanınıyor. Böylece Türkiye'nin sermaye piyasaları küresel piyasalarla bütünleşiyor. Aynı yıl Takas ve Saklama Merkezi de kuruluyor. Bundan sonra İMKB'de çeşitli operasyonel yenilikler yapılıyor. Örneğin, 1994 yılında işlemler tamamen bilgisayar ortamına taşınıyor. 2007'de ise halka arzların artırılmasına yönelik çalışmalar başlatılıyor.
2013 yılında ise İstanbul Menkul Kıymetler Borsası tarihe karışıyor: İMKB, "Borsa İstanbul A.Ş.” adını alıyor. Bu arada İMKB, Vadeli İşlemler Opsiyon Borsası ile İstanbul Altın Borsasıyla Borsa İstanbul çatısı altında birleşiyor. Kısacası İMKB, Borsa İstanbul adını 2013'te alıyor.
Bu yazı yazılırken 2025 yılındayız ve artık Borsa İstanbul'da yüzlerce hisse işlem görüyor.
Türkiye'de Kripto Para Borsaları da Düzenleniyor
2010'larda sadece Türkiye'nin menkul kıymetler borsası değil, tüm finans dünyası değişti ve küresel piyasalar yeni bir varlık türü tanıdı: kripto paralar. Kısa sürede milyonlarca kişinin kripto para alım satımı yaptığı kripto para borsaları kuruldu. Türkiye'nin köklü kripto varlık alım satım platformlarından Bitlo da 2018'den beri Bitcoin'den Ethereum'a, Solana'dan XRP'ye en iyi kripto para birimlerini kullanıcılarıyla buluşturuyor.
Artık Türkiye'de kripto para piyasası da yasal düzenlemelere tabi. Türkiye'de faaliyet gösteren kripto varlık platformlarının SPK'den lisans alması gerekiyor. Kripto varlık platformlarının kuruluş ve faaliyet şartları da 13 Mart 2025 tarihli iki ayrı tebliğde belirtiliyor.
İnternet sitemizde yapılan bu paylaşımlar, yalnızca bilgilendirme amaçlı olup herhangi bir şekilde yatırımcılara telkinde bulunma, yatırımcıları yönlendirme yahut yatırımcılara kar/zarar vaadi verme şeklinde yorumlanamaz.