Blockchain ya da blok zincir, 2009 yılında Bitcoin (BTC) ağının faaliyete geçmesinden bu yana hayatımızın önemli bir parçası. Öyle görünüyor ki blok zincir teknolojisi yarının dünyasında da kilit rol oynayacak. Yalnızca kripto paralar değil; metaverse, NFT, DeFi gibi ekosistemler de blok zincirlere dayanarak gelişiyor. Ancak tüm bu ekosistemler gelişirken blockchain sistemleri çeşitli sorunlarla karşılaşıyor. Bu sorunların en büyüğü ise “ağ tıkanıklığı” olarak adlandırılan sistemsel sorun. Ağ tıkanıklığı, blok zincirlerin en sık karşılaştığı sorunların başında geliyor.
Gelin şimdi ağ tıkanıklığı sorununa daha detaylı bakalım.
Ağ tıkanıklığı nedir?
Ağ tıkanıklığı, blok zincirlerin sık karşılaştığı bir kapasite yetersizliği sorunudur. Tüm blok zincirlerin belirli bir işlem kapasitesi ve işlem gerçekleştirme süresi vardır. Örneğin Bitcoin (BTC) ağında ortalama 10 dakikada bir blok üretilir ve blok boyutları 1 MB ile sınırlıdır. Yani Bitcoin, her 10 dakikada en fazla 1 MB’lık işlem gerçekleştirebilir. Bu, Bitcoin ağının saniyede yaklaşık 7 işlem gerçekleştirebildiği anlamına gelir ki Ethereum (ETH) başta olmak üzere diğer blok zincirlere kıyasla oldukça düşük bir rakamdır.
Peki bir blok zincire gerçekleştirebileceğinden fazla işlem gönderilirse ne olur? Bu durumda işleminizin gerçekleşmesi için ağın kapasitesine bağlı olarak belirli bir süre beklemek zorunda kalırsınız. Bunu İstanbul trafiğine benzetebiliriz. Diyelim arabayla Beşiktaş’tan geçmeniz gerekiyor. Sıradan bir günde burayı geçmeniz beş dakika sürüyorsa, maç günleri gibi yoğun günlerde belki bir saatinizi trafikte geçirirsiniz. Çünkü kullandığınız yolun kapasitesi aşılmış, o yolun kaldırabileceğinden fazla araç trafiğe girmiştir. İşte, blok zincir ağ tıkanıklığı sorunu da buna benzer. Bir ağın aynı anda gerçekleştirebileceği işlem kapasitesi aşıldığında işlemler sıraya sokulur. Bu da işlem sürelerinin uzamasına, kullanıcıların bazen dakikalarca (ya da saatlerce) beklemesine neden olur. Daha kötüsü, bazen ağ tıkanıklığı öyle bir boyuta ulaşır ki blok zincirde teknik sorunlara yol açabilir.
Ağ tıkanıklığının nedenlerinin başında, az önce açıkladığımız gibi, işlem yoğunluğu gelir. Ancak bazen blockchain ağları bakıma alınır. Bakım çalışmaları da ağ tıkanıklığına yol açabilir.
İşlem yoğunluğu
İşlem yoğunluğu, ağ tıkanıklığı sorununun en yaygın görülen nedenidir. Her blok zincir ağının belirli bir işlem kapasitesi vardır ve bu kapasitenin aşıldığı durumlarda işlem yoğunluğu oluşur. İşlem yoğunluğu ise ağ tıkanıklığına neden olur. İşlem yoğunluğu nedeniyle ağ tıkanıklığı oluştuğunda ağa gönderilen işlemler sıraya girer. Bu durum, trafikte kalmak gibidir. Ağın kapasitesine ve işlem yoğunluğuna göre işleminizin tamamlanması dakikalar, hatta saatler sürebilir.
İşlem yoğunluğu kaynaklı ağ tıkanıklığının altında ölçeklenebilirlik sorunları yatar. Ölçeklenebilirlik, bir ağın işlem yoğunluğuna uyum sağlama ve aynı anda çok sayıda işlem gerçekleştirebilme yeteneği şeklinde tanımlanabilir. Blok zincir alanında yapılan yeniliklerin çoğu ölçeklenebilirlik sorununu çözmeyi hedefler. Avalanche (AVAX) ya da Solana (SOL) gibi blok zincirler tamamen bu sorunu çözmeye odaklanmışlardır.
Ağ bakımı
Blok zincir ağlarında, teknik sorunların önüne geçebilmek için zaman zaman bakım yapılır. Bakım çalışmaları mevcut bir sorunu çözmeye odaklanabileceği gibi olası sorunları önceden engelleyecek iyileştirmeler için de yapılabilir. Bir blockchain bakım çalışmasına girdiğinde ağ tıkanıklığı oluşabilir. Bunu da yine trafik örneğiyle açıklayabiliriz: Normal zamanda trafiğin hiç sıkışmadığı bir yolda yol çalışması yapıldığını ve bir şeridin kapandığını varsayın; bu durumda trafik sıkışıklığı oluşacaktır. Blok zincirlerde bakım çalışması yapılırken de işlemler gerçekleşemez ya da işlem kapasitesi ciddi şekilde düşer. Buna bağlı olarak işlemlerin gerçekleşmesinde gecikmeler yaşanır, çok sayıda işlem birikir ve ağ tıkanıklığı ortaya çıkar.
Ağ tıkanıklığı neye yol açar?
Blok zincir ağ tıkanıklığı, çeşitli sorunlara yol açabilir. Bunların başında işlem sürelerinin uzaması ve maliyetlerin artması gelir. Özellikle Bitcoin gibi popüler blok zincirlerde ağ tıkanıklığı çok sık karşılaşılan bir sorundur ve işlem sürelerinin uzamasına, maliyetlerin artmasına neden olduğu için kullanıcıların başını ağrıtmaktadır.