Ponzi oyunu, yatırımcılara çok az riskle yüksek getiri oranları vaat eden sahte bir yatırım dolandırıcılığı olarak tanımlanmaktadır. Ponzi oyununda, daha sonraki yatırımcılardan alınan paralarla daha önceki yatırımcılara getiri sağlanarak bir yatırım dolandırıcılığı gerçekleştirilir. Bu dolandırıcılık, her ikisinin de daha önceki destekçilere ödeme yapmak için yeni yatırımcıların fonlarını kullanmaya dayanması bakımından bir piramit şemasına benzemektedir.
Hem Ponzi oyunları hem de piramit şemaları, yeni yatırımcıların akını sona erdiğinde ve piyasada yer edinmek için yeterli para olmadığında eninde sonunda dibe vurmaktadır. Bu noktada, planlar çözülebilmektedir.
Ponzi oyunları, şemaları veya sistemleri basitçe eski ve tecrübeli yatırımcıların yeni yatırımcılardan para toplamasıdır. Bu dolandırıcılık faaliyetleri genellikle, yatırım yönetimi hizmeti olarak karşımıza çıkmakta ve kişilerden yatırım için gerekli olan parayı talep etmektedirler. Yeni ve tecrübesiz yatırımcılar ise bunun gayet normal bir durum olduğunu düşünür ve para veya mal varlıklarını bu dolandırıcılara teslim ederler.
Sahtekarlar genellikle hızlı veya yüksek karlar vaat ederek yatırımcıları kandırırlar ancak gerçekte olan durum bu değildir. Sahtekar genellikle borçlu olduğu kişiye ödeme yapabilmek için yeni yatırımcıyı kandırır ve bu para veya mal varlığı ile borcunu kapatır. Bu tarz dolandırıcılıklarla ilgili ortaya çıkan sorun şudur, yeni yatırımcılar hiç bir şekilde kar edemezler ve para genellikle bu faaliyetleri yöneten kişilerde toplanır.
Ponzi Oyunlarını Anlamak
Ponzi oyunu, müşterilere çok az riskle veya hiç risk almadan büyük bir kâr vaat edildiği bir yatırım dolandırıcılığı olduğu belirtilmiştir. Ponzi planına dahil olan şirketler, tüm enerjilerini yatırım yapmak için yeni müşteriler çekmeye odaklamaktadırlar. Bu yeni gelir, orijinal yatırımcılara meşru bir işlemden elde edilen kâr olarak işaretlenen getirilerini ödemek için kullanılmaktadır. Ponzi planları, eski yatırımcılara getiri sağlamaya devam etmek için sürekli yeni yatırım akışına dayanmaktadır. Bu akış bittiğinde, oyun dağılmaktadır.
Ponzi Oyununun Kökenleri
“Ponzi Oyunu” terimi, 1919 yılında Charles Ponzi adlı bir dolandırıcıdan sonra türetilmiştir. Ancak bu tür yatırım dolandırıcılığının ilk kaydedilen örnekleri 1800’lü yılların ortalarından sonlarına kadar izlenebilir. Bu dolandırıcılık, Almanya’da Adele Spitzeder, Amerika Birleşik Devletleri’nde de Sarah Howe tarafından yönetilmiştir. Ponzi oyunu olarak bilinen dolandırıcılık sisteminin yöntemleri, Charles Dickens ve Martin Chuzzlewit tarafından 1844 ve 1857 yıllarında Little Dorrit şeklinde iki ayrı roman olarak yazılıp yayınlanan kitaplarda tanımlanmıştır.
Charles Ponzi’nin 1919 yılındaki orijinal planı ABD posta servisi üzerine odaklanmıştır. Posta servisi, o zamanlar göndericinin posta ücretini önceden satın almasına ve bunu yazışmalarına dahil etmesine izin veren uluslararası yanıt kuponları geliştirmiştir. Alıcı, kuponu yerel bir postaneye götürür ve bir yanıt göndermek için gereken öncelikli hava posta pullarıyla değiştirerek işlem yapmıştır. Bu tür bir değişim, yasa dışı bir uygulama olmayan arbitraj olarak bilinmektedir. Ancak Ponzi açgözlü olmaya başlamış ve isteklerini genişletmiştir.
Menkul Kıymetler Borsası Şirketi başlığı altında 45 günde %50 veya 90 günde %100 getiri sözü vermiştir. Posta pulu düzenindeki başarısı nedeniyle yatırımcılar hemen cezbedilmiştir. Ponzi parayı gerçekten yatırmak yerine yeniden dağıtmış ve yatırımcılara kâr elde ettiklerini söylemiştir. Plan, The Boston Post’un Menkul Kıymetler Borsası Şirketi’ni soruşturmaya başladığı 1920 yılının Ağustos ayına kadar sürmüştür. Gazetenin soruşturması sonucunda Ponzi, 12 Ağustos 1920’de federal yetkililer tarafından tutuklanmış ve birden çok posta dolandırıcılığı suçlanmıştır.
Ponzi Oyunundaki Tehlikeli Noktalar
Ponzi oyunu kavramı olayların ardından 1920 yılında sona ermemiştir. Teknoloji değiştikçe Ponzi şeması da değişmiştir. 2008’de Bernard Madoff, bir müşterinin var olmayan yatırımlardan kâr elde ettiğini göstermek için ticaret raporlarını tahrif eden bir Ponzi oyunu yürütmekten suçlu bulunmuştur. Madoff, 14 Nisan 2021’de hapishanede hayatını kaybetmiştir.
Ponzi oyununda kullanılan teknolojiden bağımsız olarak, çoğu benzer özelliklere sahiptir:
- Az riskle yüksek getiri garantisi,
- Piyasa koşullarından bağımsız olarak tutarlı bir getiri akışı,
- Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu’na (Securities and Exchange Commision, SEC) kaydedilmemiş yatırımlar,
- Gizli veya açıklanamayacak kadar karmaşık olarak tanımlanan yatırım stratejileri,
- Müşterilerin yatırımları için resmi evrakları görmelerine izin verilmemesi,
- Müşteriler paralarını çekmekte güçlük çekmesi şeklinde bilinmektedir.
Bitcoin Bir Ponzi Oyunu mudur?
Bitcoin’in büyük bir piramit şeması olduğunu iddia edebilir ancak bu kesinlikle doğru değildir. Bitcoin sadece bir para birimidir. Matematiksel algoritmalar ve kriptografi ile güvence altına alınan ve mal veya hizmet satın almak için kullanılabilen merkezi olmayan bir dijital para birimidir. Tıpkı fiat paralar gibi, kripto para birimleri de piramit şemalarında (veya diğer yasadışı faaliyetlerde) kullanılabilir ancak bu durum, kripto veya fiat para birimlerinin piramit şemaları olduğu anlamına gelmemektedir.