Kripto para (cryptocurrency), kriptografi ile güvence altına alınan ve tipik olarak eşler arası (P2P) dijital ekonomik sistem içinde bir değişim aracı olarak kullanılan dijital para birimidir. Kriptografik tekniklerin kullanılması, bu sistemlerin dolandırıcılığa ve sahtekarlığa karşı güvenli olmasını sağlamaktadır. Kripto paralar, kriptografi ile güvence altına alınan, sahteciliği veya çifte harcamayı neredeyse imkansız hale getirmektedir.
İlk Kripto Para
Ortaya çıkan ilk kripto para birimi, 2009 yılında takma adı “Satoshi Nakamoto” olan bir geliştirici tarafından tanıtılan Bitcoin idi. Nakamoto’nun amacı, dijital finans işlemleri için banka veya devlet kurumları gibi aracılara ihtiyaç duymadan kullanıcılar arasında işlem gerçekleşmesine olanak tanıyacak yeni bir elektronik ödeme sistemi oluşturmaktı.
Kripto Paraların Özellikleri
- Bir kripto para birimi, çok sayıda bilgisayar arasında dağıtılan bir ağa dayalı dijital bir varlıktır.
- Merkeziyetsiz yapıları gereği hükümetlerin ve merkezi otoritelerin kontrolü dışında varlıklarını sürdürebilirler.
- “Kripto para” tanımı, ağı korumak için kullanılan şifreleme tekniklerinden türetilmiştir.
- İşlem verilerinin bütünlüğünü sağlamak için organizasyonel yöntemler olan Blokzincirleri, birçok kripto para biriminin önemli bir bileşenidir.
- Taşınabilir, bölünebilir, şeffaftır ve enflasyona karşı dirençlidir.
Çoğu kripto para birimi sistemi, dağıtılmış bir bilgisayar ağı tarafından toplu olarak sürdürülen merkezi olmayan bir sistem üzerinden çalışır. Ağa katılan her bilgisayar veya cihaz bir node olarak adlandırılır. Basit bir ifadeyle bir node, bir ağa bağlı olan ve bilgi gönderebilen, alabilen ve iletebilen herhangi bir fiziksel cihazdır. Her node, sistem içinde gerçekleştirdiği işlevlere göre kategorize edilir. Örneğin Bitcoin ağı, en az 7 farklı node türünden oluşur ve mevcut tüm işlevleri yerine getiren nodelar “tam node” olarak bilinir.
Kripto Paralarda Merkeziyetsiz Yapı
Kripto para birimlerinin en belirgin özelliği, genellikle herhangi bir merkezi otoriteye bağlı olmamaları ve teorik olarak hükümet müdahalesine veya manipülasyonlara karşı güvence altında olmalarıdır. Kripto para birimi sistemleri, merkezi bir otoriteye dayanmadıkları için merkezi olmayan sistemler olarak kabul edilir. Ağ nodeları dünya çapında yayılacak bir şekilde dağıtılır ve kripto para birimlerinin yayınlanması ve yönetimi önceden programlanmış algoritmalara ve matematiksel kanıtlara dayanır. Bununla birlikte, her bir kripto para birimi belirli bir şekilde çalışır ve bu da değişen derecelerde merkeziyetçilikten uzaklaşma ile sonuçlanır. Başka bir deyişle, ağ yapısına ve nodeların nasıl dağıtıldığına bağlı olarak bazı kripto para birimleri diğerlerinden daha az merkezi olmayan olarak kabul edilebilir.
Kripto Paralarda Blockchain Sistemi
Çoğu kripto para birimi sistemi, modifikasyona ve dışarıdan müdahalelere karşı son derece dirençli, sürekli büyüyen bir kayıt listesi olan ve Blokzinciri (Blockchain) olarak bilinen halka açık dağıtılmış defterlere dayanır. Adından da anlaşılacağı gibi, bir Blokzinciri doğrusal blokların zincir şeklinde dizilmesiyle oluşur ve kripto para birimleri dünyasında Blokzincirleri, tümü kriptografi ile güvence altına alınan tüm onaylanmış işlemlerin ve ilgili verilerin kalıcı bir kaydını tutmaktan sorumludur. Tüm kripto para birimleri, önceden tanımlanmış temel bir protokole göre çalışan bir Blokzinciri’nin üzerinde çalışır. Protokol ise blockchain ve kripto para sisteminin nasıl çalışması gerektiğini söyleyen algoritmadır.
Bugün kripto para biriminde kullanılan kriptografinin bir kısmı aslen askeri uygulamalar için geliştirilmiştir. Bir noktada hükümet, silahlar üzerindeki yasal kısıtlamalara benzer şekilde kriptografi üzerinde kontroller koymak istese de sivillerin kriptografiyi kullanma hakkı, konuşma özgürlüğü temelinde güvence altına alınmıştır.
Kripto Para Türleri
İlk Blokzincir tabanlı kripto para birimi, hala en popüler ve en değerli olan Bitcoin'dir. Bugün çeşitli işlev ve özelliklere sahip binlerce alternatif kripto para birimi vardır. Bunlardan bazıları Bitcoin'in klonları veya çatalları iken bazıları sıfırdan oluşturulmuş yeni kripto para birimleridir. Bitcoin dışındaki kripto para birimleri “altcoin” olarak adlandırılmaktadır. Bunlardan bazıları Litecoin, Peercoin, Namecoin, Ethereum, Cardano vb. kripto para birimleridir. Bugün var olan tüm kripto para birimlerinin toplam değeri 1,5 trilyon dolar civarındadır. Bunun %60’ından fazlasını Bitcoin temsil etmektedir.
Kripto Paraların Avantajları
Kripto para birimleri, bir banka veya kredi kartı şirketi gibi güvenilir bir üçüncü tarafa ihtiyaç duymadan, iki taraf arasında güvenle doğrudan para transferi yapabilmeyi sağlamaktadır. Bu transfer sürecinde güvenliği sağlayan üçüncü taraflar yerine ortak anahtarlar ve özel anahtarlar ile birlikte Proof of Work veya Proof of Stake gibi farklı teşvik sistemleri kullanılmaktadır.
Modern kripto para sistemlerinde, bir kullanıcının "cüzdanı" veya hesap adresi bir genel anahtara sahipken, özel anahtar yalnızca sahibi tarafından bilinir ve işlemleri onaylamak için kullanılır. Fon transferleri, minimum işlem ücreti ile tamamlanır ve kullanıcıların banka ve finans kurumları tarafından banka havaleleri için alınan yüksek ücretlerden kaçınmasına olanak tanır.
Kripto Paraların Dezavantajları
Kripto para işlemlerinin yarı anonim doğası, kripto paraları kara para aklama ve vergi kaçakçılığı gibi bir dizi yasadışı faaliyet için çok uygun hale getirmektedir. Bununla birlikte kripto para birimi savunucuları, genellikle anonimliklerine çok değer verir. Bazı kripto para birimleri diğerlerinden daha özeldir. Örneğin Bitcoin Blokzinciri, adli analizi yetkililerin suçluları tutuklamasına ve kovuşturmasına yardımcı olduğundan, Bitcoin çevrimiçi olarak yasadışı iş yapmak için nispeten zayıf bir seçimdir. Öte yandan Dash, Monero veya ZCash gibi izlenmesi çok daha zor olan gizlilik odaklı kripto para birimleri de vardır.
Kripto Paralar Neden Güvenli?
Şimdiye kadar gerçekleştirilen tüm işlemlerin çevrimiçi defterlerde tutulması, Bitcoin ve diğer kripto para birimlerinin güvenliğini sağlayan en büyük etmendir. İşlem kayıtlarını tutmanın arkasında ise Blokzinciri teknolojisi bulunmaktadır. Oluşturulan her yeni bloğun onaylanmadan önce her node tarafından doğrulanması gerekliliği işlem geçmişlerini taklit etmeyi neredeyse imkansız hale getirmektedir.
Pek çok uzman, Blokzinciri teknolojisinin çevrimiçi oylama ve kitle fonlaması gibi kullanımlar için ciddi bir potansiyele sahip olduğunu düşünmektedir. Bununla birlikte, kripto para birimleri sanal olduğundan ve merkezi bir veritabanında depolanmadığından, özel anahtarın unutulması, içinde bulunduğu soğuk cüzdanın kaybolması veya imha edilmesiyle birlikte bir daha erişilemez hale gelebilir. Aynı zamanda, fonlarınıza veya kişisel bilgilerinize erişimi olan hiçbir merkezi otorite, hükümet veya şirket yoktur.