İlk DEX Teklifi ya da kısaca IDO, merkeziyetsiz borsaları (DEX) kullanan bir kitlesel fonlama modelidir. İlk Coin Teklifi (ICO) modelinin bir başka versiyonu olan IDO’larda kripto para projeleri, token ya da coinlerinin ilk satışını merkeziyetsiz borsalar üzerinden gerçekleştirir. Böylece projeler, gelir elde ederek yatırımlarını büyütebilir.
IDO nedir?
İlk DEX Teklifi ya da kısaca IDO, merkeziyetsiz borsalar üzerinden gerçekleşen bir ilk coin teklifi modelidir. Bu model, ICO ve benzerlerinin farklı bir versiyonudur. Ancak özellikle ICO’dan daha güvenli sayılmaktadır. Çünkü ICO’lar bir kripto paranın borsada listelenmesinden önce düzenlenir. İlgili kripto para borsada listelenmediği takdirde onun değer kazanması zor olduğundan, ICO’lar dolandırıcılığa ya da kayıp riskine çok daha açıktır. Buna karşın IDO’su düzenlenen bir kripto para, ilgili merkeziyetsiz borsada hemen listelenir.
IDO’lar geliştiriciler için de önemli kolaylıklar sağlar. IDO’lar sayesinde geliştiricilerin likidite havuzları için varlık toplamasına gerek kalmaz. Çoğu IDO'da kullanıcılar, yeni tokenlerdan alabilmek için varlıklarını merkeziyetsiz borsada kilitler. Daha sonra bu varlıkların bir kısmı projeye geri verilirken, bir kısmı ise yeni tokenla birlikte bir likidite havuzuna eklenir.
IDO nasıl ortaya çıktı?
Merkeziyetsiz borsalar (DEX), 2019’da ortaya çıktı ve kripto para alım satımı için merkezi kripto para borsalarına alternatif oldu. DEX’lerin merkeziyetsiz yapısı, onları bir kripto paranın ilk satışını gerçekleştirerek fon toplamak için cazip kıldı. Çünkü bir DEX’te token satışı gerçekleştirmek, merkeziyetsiz borsalarda olduğu gibi detaylı ve karmaşık bir süreç gerektirmiyordu.
DEX’lerin bu avantajını ilk olarak Raven projesi fark etti ve bir merkeziyetsiz borsa üzerinde ilk kez bir ilk token satışı gerçekleştirdi. Böylece IDO modeli doğmuş oldu. Aynı dönemde ICO’lar, çeşitli dolandırıcılık vakalarından dolayı epey tartışılır bir hale gelmişti. Bu da IDO’ların kısa sürede popülerlik kazanmasını sağladı. Yani IDO modeli aslında ICO’lara alternatif olarak ortaya çıktı. Öte yandan, IDO, İlk Borsa Teklifi (Initial Exchange Offer - IEO) modelinin de doğal alternatifi oldu. Adından da anlaşılacağı üzere IEO, merkezi kripto para borsaları üzerinden gerçekleşen ilk token teklifleri modelidir. IEO’lar, merkezi borsaların dikkatli inceleme süreçleri sayesinde ICO dolandırıcılığının önüne büyük oranda geçebildi ancak kripto para borsalarının merkezi oluşları, merkeziyetsiz borsalara dayanan IDO’ları birçok proje için daha cazip kıldı.
IDO, IEO ve ICO arasındaki farklar nelerdir?
IDO modeli, ICO ve IEO’lardan sonra ortaya çıkmıştır. Peki onu ICO ve IEO modellerinden ayıran nedir? Gelin, şimdi bu sorunun cevabını verelim.
IDO ve ICO arasındaki fark
IDO ve ICO arasındaki temel fark, ICO’ları projenin kendisi yürütürken IDO’ları merkeziyetsiz borsanın yürütmesidir. Bu, IDO ile satışa çıkarılacak bir tokenın merkeziyetsiz borsa tarafından güvenlik incelemesine tabi tutulabileceği anlamına gelir. Buna karşın, ICO’larda güvenlik incelemesi söz konusu değildir. Bu nedenle ICO’lar, dolandırıcılığa ve sahteciliğe çok daha açıktır.
ICO’ları projelerin kendisinin yürütmesi, yatırımcıların varlıklarının ve akıllı sözleşmelerin de proje tarafından yönetilmesi anlamına gelir. IDO’larda ise her şey merkeziyetsiz borsa tarafından yönetilir. Bu da IDO’ları ICO’lara göre daha güvenli kılan bir başka unsurdur.
IDO, token listeleme konusunda da ICO’lara göre daha güvenlidir. Bir ICO düzenleyen projenin, tokenını listeleyecek borsaları kendisinin bulması gerekir. Öte yandan IDO düzenlenen merkeziyetsiz borsada ilgili tokenı da içeren likidite havuzları hemen açılır.
IDO ve IEO arasındaki fark
IEO’lar, ICO’ların güvenlik zaafiyetlerine karşı ortaya çıktı. Özellikle ICO dolandırıcılığı ve sahtekarlığı yaygınlaştıkça, piyasaya çıkarılacak tokenların incelenmesi bir gereklilik halini almıştı. Bu noktada merkezi kripto paraları borsaları, detaylı bir inceleme süreci içeren ilk teklif yöntemi sundu.
ICO’larda sunulan tokenlar herhangi bir güvenlik incelemesinden geçmezken, IEO düzenlemek isteyen projeler merkezi borsalar tarafından sıkı güvenlik incelemesine tabi tutulur. IEO’yu düzenleyen borsa, ilgili tokenı listeleyeceğini taahhüt ederek de yatırımcılara borsada listelenecek bir kripto paraya yatırım yapacaklarının garantisini verir. Bu açıdan IEO’lar, ICO’lara göre çok daha güvenlidir. Polygon (MATIC) gibi birçok popüler proje IEO sayesinde ortaya çıkmıştır.
Ancak IEO’lar merkezi borsalar üzerinde düzenlenir. IDO modeli ise IEO’dan farklı olarak merkeziyetsiz borsalarda kullanılır. IDO’larda IEO’lar kadar detaylı bir güvenlik incelemesi söz konusu değildir. Bu, yatırımcılar için dezavantaj olarak görülebilir ancak geliştiricilerin projeleri için daha kolay kitlesel fonlama düzenlemesini sağlar. IDO’su düzenlenen bir token, ilgili merkeziyetsiz borsada hemen alım satıma açılır. IEO’larda ise tokenın borsada listelenmesi bazen çok uzun süre alabilir. Bir IDO’ya katılmak için kimlik doğrulaması da gerekmez. Merkeziyetsiz borsa ile uyumlu bir kripto para cüzdanı, IDO’ya katılmak için yeterlidir. IEO’lara katılmak için ise ilgili kripto para borsasına kayıt olmak ve kimlik doğrulaması yapmak gereklidir. Yani, IDO’lar yatırımcılara anonim kalabilme olanağı da sunar.
IDO’ların avantajları ve dezavantajları nelerdir?
IDO modelinin ICO ve IEO gibi alternatiflerine kıyasla çeşitli avantajları ve dezavantajları bulunmaktadır. Şimdi IDO’ların avantajlarına ve dezavantajlarına madde madde göz atalım.
IDO’ların avantajları
- IDO satışı sonrasında anında likidite sağlanır. Bu sayede, IDO sonrasında oluşabilecek sert fiyat dalgalanmalarının büyük oranda önüne geçilir.
- ICO’ların aksine projeyle ve projenin akıllı sözleşmesi ile doğrudan etkileşim kurmazsınız. IDO’larda akıllı sözleşmeler merkeziyetsiz borsa tarafından yönetilir. Güvenilir bir merkeziyetsiz borsanın düzenlediği IDO’da arza güvenebilirsiniz.
- IDO’lar kayıt ve kimlik doğrulaması gerektirmez. Merkeziyetsiz borsalara kripto para cüzdanınızla bağlanırsınız; haliyle IDO’lara da… Böylece anonim kalabilirsiniz.
- IDO düzenlemek geliştiriciler için IEO’lara kıyasla daha maliyetsiz ve kolaydır.
- Çoğu IDO sırasında ilgili tokenın alım miktarına sınırlamalar getirilir. Bu da bir yatırımcının çok sayıda token satın alarak IDO’yu manipüle etmesini önler.
IDO’ların dezavantajları
- Kimlik doğrulamasının bulunmaması, IDO’lar için bir avantaj olarak görülebileceği gibi dezavantaj olarak görülebilir. Kimlik doğrulaması, kara para aklamanı önlemenin en temel yoludur. Ekonomik yaptırımlardan kaçınmak için de kimlik doğrulaması gereklidir. Örneğin, bir token menkul kıymet kabul edilirse, menkul kıymet kabul edildiği ülkeden onun IDO’suna katılmak mümkün olmaz.
- IDO ile satışa çıkacak token, ICO’da olduğunun aksine güvenlik incelemesinden geçer. Ancak bu inceleme, IEO’da olduğu kadar detaylı bir inceleme değildir.
Sonuç
IDO, merkeziyetsiz borsalarda düzenlenen ilk coin ve ilk token satışlarına denir. Bu modelin ICO’lara ve IEO’lara göre farklı artı ve eksiler bulunur. Ancak bugün, birçok proje ve yatırımcı IDO’lara ilgi duymaktadır. Gerek DeFi ekosisteminin büyümesi, gerek artan DEX sayısı IDO’ları gelecekte daha da popüler kılabilir.