İster serbest piyasa ekonomilerinde, ister onun alternatiflerinde; ABD’den Çin’e, Türkiye’den Rusya’da günümüzde piyasalar büyük bir çeşitlilik arz ediyor: Bitcoin (BTC) ve Ethereum (ETH) ile herkesin dilinde olan kripto para piyasası, binlerce senelik tarihiyle altın ve gümüş gibi değerli metaller, Nvidia hissesinden Apple’a hisse senedi piyasası, tahviller, emlak piyasası, sanat eserleri piyasası, türev piyasası ve elbette döviz piyasası…
Bu yazı en değerli, en büyük 5 piyasa hakkında temel bilgileri verecek. Ama önce piyasa nedir ve piyasa değeri nedir sorularına cevap verecek, piyasa türlerine kısaca göz atacağız. Haydi başlayalım!
Bu yazıda aşağıdaki soruların cevabını bulacaksınız:
- Piyasa nedir?
- Piyasa türleri neler?
- 2024 yılında en büyük piyasalar hangileri?
- Piyasa değeri nedir?
- Değerli metaller neler?
- Kripto para piyasası nedir?
- Döviz piyasası nedir?
- Hisse senedi nedir?
- Hisse senedi nasıl alınır?
- Tahvil nedir?
Piyasa Nedir?
En büyük piyasaları konuşmadan önce piyasa nedir sorusuna cevap vermemiz gerekiyor. Piyasa nedir ve piyasa nasıl oluşur bilmeden, dünyada ekonomisini oluşturan piyasaları anlamamız da güç olacaktır.
Piyasa, alıcıların ve satıcıların bir araya gelerek mal, mülk, para, hizmet değiş tokuş ettikleri ortamdır. İngilizcede "market" sözcüğüyle ifade edilen "piyasa" kavramı, ekonominin yapı taşlarından biridir. Arz ve talep piyasalarda bir araya gelir ve alışverişlerini gerçekleştirir. Serbest piyasa ekonomilerinde ürün ve hizmet fiyatları da piyasada belirlenir.
Bundan yüzlerce yıl önce, örneğin baharat pazarlarında baharat piyasası oluşuyordu çünkü baharat alıcıları ve satıcıları bu pazarlarda buluşuyordu. Zaman içerisinde teknolojik olanaklar ve politik değişimler piyasaların küreselleşmesini ve yeni piyasaların oluşmasını sağladı. Dahası, alıcı ve satıcının fiziki olarak bir araya gelmesi gerekliliği de ortadan kalktı.
Piyasa Türleri Neler?
Alıcı ve satıcı arasında değiş tokuş edilen mülk, para ve hizmetlerin niteliği belirli piyasa türlerini oluşturur. Kabaca iki tür piyasadan bahsedilebilir: reel piyasalar ve finansal piyasalar.
- Reel Piyasalar: Reel piyasalar, fiziksel ürün ve hizmetlere dayanır. Bunlar, somut bir değer taşır ve genelde üretim araçlarının kullanılmasıyla elde edilir. Altın, gümüş, platin gibi değerli madenlerin ticaretinden oluşan metal piyasası, reel piyasaların en popüler örneğidir. Bunun yanı sıra gayrimenkul piyasası veya sanat eserleri piyasası da reel piyasalara örnek olarak verilebilir.
- Finansal Piyasalar: Para, döviz, hisse senetleri, tahvil, kripto paralar gibi finansal araçların ticaretine dayanan piyasalar finansal piyasalar veya mali piyasalar olarak tanımlanır.
Piyasa Değeri Ne Demek?
Piyasa nedir ve piyasa türleri neler sorularına çok kısa da olsa cevap verdik. Ancak 2024 yılı itibarıyla dünyanın en büyük piyasalarına bakmadan önce piyasa değeri ne demek, onu da hatırlamamızda fayda var. İngilizcesi "market cap" olan piyasa değer kavramı, bir varlığın piyasadaki toplam değerini ifade eder. Bu değer genellikle arz ve talep ilişkisiyle belirlenir.
Bu bağlamda, borsada işlem gören, yani halka arz olmuş şirketlerin piyasa değeri, hisse fiyatı ile toplam hisse sayısının çarpılmasıyla hesaplanır. Altın, gümüş ve kripto para gibi diğer varlıkların piyasa değeri de ilgili varlığın mevcut fiyatının dolaşımdaki arzıyla çarpılmasıyla bulunur. Örneğin, 1 Bitcoin 100.000 dolar ediyor ve piyasada toplam 20.000.000 BTC bulunuyorsa, Bitcoin'in piyasa değeri 2.000.000.000.000 dolar olur.
2024 Yılında En Büyük 5 Piyasa
Şimdi geldik bu yazının asıl konusuna: en büyük piyasalar! Elbette piyasaların toplam değeri günden güne değişiklik gösterebiliyor. Ancak bu listedeki piyasalar, genelde gerek toplam değerleri gerek etki alanlarıyla ekonomi ve finans dünyasına yön veriyor.
Kıymetli Madenler (Metal) Piyasası
Kıymetli madenler veya metaller, piyasa değeri bakımından en büyük varlıklar arasında yer almaktadır. Altın, gümüş, platin ve paladyumun toplam piyasa değeri 3 Aralık 2024 itibarıyla yaklaşık 20 trilyon dolardır. Elbette bu devasa toplam piyasa değerinin çok büyük bir bölümünü altın oluşturmaktadır. Altının piyasa değeri, 17 trilyon doların üzerindedir ki bu da onu en değerli varlık yapmaktadır.
Altın ve gümüş, 2024 yılının en çok kazandıran yatırım araçları arasında da başı çekmişlerdir. Gümüş fiyatı bu yılın özellikle ilk yarısında kayda değer yükselişler gösterirken ons altın ve gram altın fiyatı da yukarı yönlü hareketleriyle yatırımcısını memnun etmiştir.
Hisse Senedi Piyasası
Dünyadaki şirketlerin hisseleri, hisse senedi piyasalarını oluşturuyor. Apple hisselerinin veya Nvidia hisselerinin son 20 yıldaki performansına bakınca hangimiz heyecanlanmıyor ve sıradaki Apple ya da Nvidia'yı bulmak için küresel hisse senedi piyasasında kaybolmuyoruz ki? Küresel hisse senedi piyasasının toplam değerinin 100 trilyon doları aştığı düşünülüyor. Sadece Apple hisselerinin toplam piyasa değerinin 3,6 trilyon dolar civarında olduğu ve yalnızca ABD'de borsada işlem gören binlerce şirket bulunduğu düşünülürse buna şaşırmamak gerek.
İlginizi Çekebilir: Borsa Tarihindeki En Büyük 5 Halka Arz
Tahvil Piyasası
Toplam 40 trilyon doları aşkın bir değere sahip olan tahvil piyasası, devletler ve özel sektör tarafından çıkarılan tahvillerden oluşur. Devlet tahvilleri, özel şirket tahvilleri ve bunların yüksek getirili tahviller gibi alt türleri bu kategoride yer alır.
Peki tahvil nedir? Tahvil sözcüğü, Türkçeye Arapçadan geçmiştir ve "döndürme, dönüştürme, değiştirme” anlamlarına sahiptir. Finans dünyasında ise tahvil, bir borçlanma aracıdır. Tahviller, devletler veya şirketler tarafından sunulabilir ve devlete ya da şirkete borç para sağlarken sahiplerine ise belirli oranda faiz getirir. Yani, bir yatırımcı, tahvil aldığında devlete veya ilgili şirkete borç vermiş olur. Verdiği borç üzerinden işleyen faiz ise yatırımcıya para kazandırır. Yatırımcı, sıcak paraya ihtiyaç duyduğunda ise elindeki tahvili satabilir.
Devlet tahvilleri ve hazine bonoları, en güvenilir yatırım araçları arasında sayılmaktadır.
Uluslararası Döviz Piyasası (Forex)
Forex nedir? Yatırım dünyasına giren herkes "forex" kavramının ününü duymuştur. Forex aslında "foreign exchange", yani "yabancı kur" veya "uluslararası döviz" ifadesinin kısaltmasıdır. Uluslararası döviz piyasası, günlük işlem hacmi bakımından en büyük finansal piyasa olarak görülmektedir. 7 trilyon doların üzerindeki günlük işlem hacmiyle forex piyasası, en likit piyasa konumundadır.
Kripto Para Piyasası
Tüm büyük piyasalar arasında en yenisi, en yenilikçisi ama belki de en erişilebiliri olan kripto para piyasası hızla büyüdü. Kripto para piyasasıyla ilgili esas heyecan verici olan da 2008'de Bitcoin'in ortaya çıkmasıyla başlayan bu piyasanın büyüme hızı. 2020’de kripto paraların toplam piyasa değeri yaklaşık 750 milyar dolardı, bugün ise sadece Bitcoin'in piyasa değeri 1,8 trilyon dolarını aşmış, gümüşü bile geride bırakmış durumda. 3 Aralık 2024 itibarıyla kripto paraların toplam piyasa değeri ise 3,6 trilyon dolara ulaştı. Kripto para ETF'lerinin, özellikle de Bitcoin ETF'lerinin ve Ethereum ETF'lerinin piyasaya sürülmesi ise bu varlıklara erişimi ve ilgiyi iyice artırdı.
Kripto para piyasasında Bitcoin'in yanı sıra on binlerce altcoin de bulunuyor. Altcoin'lerin en büyüğü olan Ethereum (ETH), Web3 ve DeFi gibi yenilikçi ekosistemlerinin merkezi olarak kabul ediliyor. Her bir yeni ve faydalı proje, kripto para piyasasının alt kategorilerini çeşitlendiriyor ve yatırımcılara yeni fırsatlar yaratıyor. Güvenilir kripto para borsaları ise en iyi kripto varlıkları yatırımcılarla buluşturarak bu piyasanın sürdürülebilir bir şekilde büyümesini destekliyor.
En başta devletlerin şüpheyle yaklaştığı kripto para piyasası, artık ABD başkanı tarafından bile destekleniyor. 47. ABD başkanı seçilen Donald Trump, Bitcoin başta olmak üzere krpito para endüstrisini destekleyeceğini defalarca vurguladı.