Layer-2, yani Layer-2 kavramı, kripto ve blok zincir dünyasında Layer-1 blok zincirlerinin ölçeklenememesi ile hayatımıza girmiştir. Layer-2 temel blok zincirlerin üzerine inşa edilmiş yeni bir katman gibi çalışmaktadır.
Günümüz kripto para dünyasında blok zincirlerin ölçeklenebilmesi için geliştirilmiş birçok Layer-2 çözümü mevcuttur. Bunlardan en popülerleri ise elbetteki Ethereum blok zinciri üzerindeki rollup ve plasma çözümleri iken bunlardan farklı olarak state channel (durum kanalları), side chains (yan zincirler) ve lightning network gibi birçok Layer-2 çözümü mevcuttur.
Layer-2 Çözümleri
Blok zincirler üzerinde ölçeknebilme sorununu çözmek için en çok kullanılan ve popüler olan Layer-2 çözümlerinden bazı şöyledir;
Rollup
Rollup’lar, işlemin yürütmesini Layer-1 dışında gerçekleştirir. Daha sonra gerçekleştirilen işleme ait veriler için fikir birliğine varıldığına dair kanıtlar Layer-1’e gönderilir. İşlem verileri Layer-1 bloklarına dahil edildiğinden Rollup’lar ana zincir ile güvence altına alınırlar. Rollup’lar kendi içerisinde zero knowledge (sıfır bilgi) rollup’lar ve optimistic rollup’lar şeklinde ikiye ayrılmaktadır
zk-Rollup
Zero-knowledge Rollup’lar sıfır bilgi ispatına dayanan bir çözümdür. Ethereum üzerinde EVM aynı anda ne kadar çok işlem için talep gelirse o kadar fazla işlem ücreti karşımıza çıkmaktadır. Bir bloğun boyutu sabit olduğu içinde işlemleri önceliklendirmek için gas fee kullanılmaktadır. zk-Rollup’lar ise sıfır bilgi ispatı ile bloklar içerisine yazılacak verileri zincir dışında küçük kanıtlar haline getirerek ana zincire iletmektedir. Böylece bir bloğun içerisine daha fazla işlem yapılabilmekte ve işlem ücretleri düşmektedir.
Optimistic Rollup
Optimistic Rollup’lar ise anında işlem ve akıllı sözleşmeler ile gas gerektirmez.(aggregator fee hariç) Optimistic Rollup’larda işlem hızları saniyede yaklaşık 100 işlemdir ve burada kullanılan imza yönteminin değiştirilmesi ile işlem hızı saniyede 500 adete kadar çıkmaktadır. Optimistic Rollups’larda 2 temel oyuncu söz konudur. Bunlar aggregators (toplayıcılar) ve validators (onaylayıcılar). Toplayıcılar rolluplar için işlemleri bir toplama bloğunda toplar ve bir bağ ile bu işlemleri ana zincire üzerindeki bir akıllı sözleşmeye paketler halinde gönderir.
Bu rolluplar Merkle ağacı dediğimiz rollupların durumlarını içeren bir yapıya sahiptir. Eğer bu rollupların içerisinde şüpheli işlem var ise o paket geri getirilip yeniden hesaplanmaktadır. Eğer şüpheli işlem gerçektende şüpheli ve dolandırıcılık işlemi ise o paket içerisindeki bütün bloklar durumları yeniden hesaplanıp yeni paket haline getiriliyor.
Ethereum Plasma
Ethereum Plasma’nın ana fikri, Ethereum ana zinciri ile mümkün olduğunca az iletişim ve etkileşime girecek ikincil zincirlerin yapısını oluşturmaktır. Plasma temelde, çok sayıda küçük zincirin yarattığı ağaç benzeri bir yapı oluşturarak, Ethereum ağının genel performansını büyük miktarda arttırmayı hedefleyen bir zincir dışı çözümdür. Plasma yapısı, akıllı sözleşmeler ve Merkle ağaçları kullanılarak inşa edilmiştir ve sınırsız sayıda alt zincirin oluşturulmasını sağlar. Bu zincirlere Plasma zincirleri veya alt zincirler de denir.
Sidechains (Yan zincirler)
Sidechains yani yan zincirler, ana zincir ile paralel ve bağımsız olarak çalışma prensibi üzerine kurulmuş ayrı bir blok zincirlerdir. Yan zincir kendi konsensüs algoritmasına sahip olmasının yanı sıra ana zincir ile köprüler ile bağlıdır. Bir yan zincirin en önemli özelliği ana zincir ile bener şekilde çalışmasıdır. Ana zincir üzerinde bulunan merkeziyetsiz uygulamalar bir yan zincirde faaliyet göstermek istiyorsa, uygulama kodunu yan zincire küçük değişiklikler ile adapte etmesi yeterlidir. Yan zincirler temel olarak ana zincirler üzerindeki yükü hafifletmektedirler.