DeFi (Decentralized Finance), "merkeziyetsiz finans" anlamına gelmektedir ve blockchain sistemleri üzerinde geliştirilen finansal uygulamalardan oluşan bir ekosistemi ifade eder. Merkeziyetsiz finans, finansal ürünlerin halka açık bir merkezi olmayan blok zinciri ağında kullanıma sunulduğu ve bankalar veya aracı kurumlar gibi aracılar yerine herkesin kullanımına açık hale geldiği bir sistemdir.
Merkezi Olan Finans Nedir?
DeFi, blok zinciri ve kripto para birimleri alanında yer almaktadır. Ama kapsamı çok daha geniştir. Merkeziyetsiz finansın gelişmesine yol açan düşünce süreçlerini anlamak için finans ekosisteminin mevcut durumunu anlamak önemlidir.
Modern finansal altyapı, bir "toplama ve dağıtım" modeli üzerine inşa edilmiştir. New York ve Londra gibi kilit ekonomik faaliyet merkezleri, finansal hizmetler endüstrisi için operasyonel merkezler olarak işlev görürler ve ekonomik faaliyetleri etkilerler - bölgesel merkezler veya Mumbai veya Milano gibi küresel olarak merkezler kadar önemli olmasa da yine de işlev gören finansal güç merkezleri kendi ekonomileri için bir merkez olarak rol oynamaktadır.
Ekonomik refah veya zorluk, merkezlerden kişilere ve küresel ekonominin geri kalanına doğru yayılmaktadır. Bu karşılıklı bağımlılık modeli, küresel finansal hizmet şirketlerinin işleyişinde tekrarlanır. Bu şirketlerin dünya çapında merkezlerde ve yerel şubelerde, ortaklıklarda veya yatırımlarda genel merkezleri vardır. Faaliyetlerinin yayılması, kuruluşun kendisinin, mali yargı alanlarının her birinde bir dizi yasa ve düzenlemeye tabi olduğu anlamına gelmektedir. Bu finansal şirketlerin erişimleri, bu tür kurumları küresel ekonominin dengesini korumak için sistematik olarak önemli ve yeni finansal hizmetler altyapısını sürdürmek veya oluşturmak için gerekli hale getirmiştir.
Bu model geçtiğimiz yüzyılda iyi işlenmiş olmasına rağmen, mali kriz ve ardından Küresel Ekonomik Kriz bu mimarideki kusuru ortaya çıkarmıştır. Birkaç büyük finans kuruluşunun bilanço sorunları, ekonomilerin sarsılmasına ve küresel gerilemenin başlamasına sebep olacak şekilde bir domino etkisi yaratmıştır.
Merkeziyetsiz finans, merkezi modelleri ortadan kaldırmak ve etnik köken, yaş veya kültürel kimliğe bakılmaksızın herkes için herhangi bir yerde finansal hizmetlerin sağlanması için teknolojiyi kullanmaktadır. DeFi hizmetleri ve uygulamaları çoğunlukla halka açık blok zincirleri üzerine kuruludur ve ortak teknoloji standartlarının rayları üzerine inşa edilmiş mevcut teklifleri çoğaltırlar ya da DeFi ekosistemi için özel olarak tasarlanmış yenilikçi hizmetler sunarlar. Aynı zamanda DeFi uygulamaları, kurumlar yerine bireysel kullanıcılara açıkça hitap eden kişisel cüzdanlar ve ticaret hizmetleri aracılığıyla kullanıcılara paraları üzerinde daha fazla kontrol sağlama olanağı tanır.
DeFi Nedir?
DeFi, birden fazla türde finansal hizmet ve ürün oluşturmak için merkezi olmayan ağların ve açık kaynaklı yazılımların kullanımını teşvik eden bir hareket olarak tanımlanabilir. Buradaki amaç, izin gerektirmeyen blok zincirleri ve diğer eşler arası (P2P) protokoller gibi şeffaf ve güven sistemine ihtiyaç duymayan bir çerçeve üzerinde finansal DApp'ler geliştirmek ve işletmektir.
Bir banka veya aracı kurumdan farklı olarak, DeFi'yi kullanmak için devlet tarafından verilmiş bir kimlik, Sosyal Güvenlik numarası veya adres kanıtı gerekli değildir. Daha spesifik olarak, DeFi, blok zincirler üzerine yazılan yazılımın; alıcıların, satıcıların, borç verenlerin ve borç alanların eşler arası veya kesinlikle yazılım tabanlı bir aracı ile etkileşime girmesini mümkün kılan bir sistemi ifade etmektedir.
Merkeziyetsizlik hedefine ulaşmak için birden fazla teknoloji ve protokol kullanılmaktadır. Örneğin, merkezi olmayan bir sistem, açık kaynak teknolojileri, blok zinciri ve özel yazılımların bir karışımından oluşabilir. Alıcılar ve satıcılar veya borç verenler ve borç alanlar arasındaki sözleşme şartlarını otomatikleştiren akıllı sözleşmeler, bu finansal ürünlerin kullanımını mümkün kılmaktadır. Kullanılan teknoloji veya platform ne olursa olsun DeFi sistemleri, işlem yapan taraflar arasındaki aracıları ortadan kaldırmak için tasarlanmıştır.
Merkeziyetsiz finans (DeFi) finansal bir işlemde taraflar arasındaki aracıları ortadan kaldırmak için teknolojiyi kullanmayı amaçlar. DeFi'nin bileşenleri olan stabil coinler, kullanım durumları ve uygulamaların geliştirilmesini sağlayan bir yazılım yığınıdır. DeFi için altyapı ve kullanım senaryoları hala geliştirme aşamasındadır. Ekosistemindeki akıllı sözleşmelerde kilitli ticari tokenlar ve para hacmi düzenli bir şekilde artıyor olsa da DeFi altyapısı hala inşa edilen ve yeni başlayan bir endüstridir. DeFi'nin düzenlenmesi ve gözetimi yok denecek kadar azdır.
DeFi’nin İşlevleri
Şu anda DeFi'nin en büyük üç işlevi şunlardır:
- Parasal bankacılık hizmetleri sağlamak (örneğin stabilcoin yayınlamak).
- Eşler arası veya havuzlanmış borç verme ve ödünç alma platformları oluşturmak.
- DEX, tokenleştirme platformları, türevler ve tahmin piyasaları gibi gelişmiş finansal araçların etkinleştirilmesini sağlamak.
Bu üç alan içinde, birkaç tür DeFi hizmeti vardır. Diğer birkaç ürün ve kullanım örnekleri arasında finansman protokolleri, yazılım geliştirme araçları, dizin oluşturma, abonelik ödeme protokolleri ve veri analizi uygulamaları da yer almaktadır. DeFi dApp'ler ayrıca KYC, AML ve diğer kimlik yönetimi hizmetleri için de kullanılabilir.
DeFi'nin Bileşenleri Nelerdir?
Geniş bir düzeyde, DeFi'nin bileşenleri mevcut finansal ekosistemlerin bileşenleriyle aynıdır, yani düzenli para birimleri ve çok çeşitli kullanım durumları gerektirir. DeFi bileşenleri, kripto borsaları ve borç verme hizmetleri gibi sabit paralar ve hizmetlerden oluşurlar. Akıllı sözleşmeler, bu hizmetlerin işleyişi için gerekli şartları ve faaliyetleri kodladıkları için DeFi uygulamalarının işleyişine ortam sağlamaktadır. Örneğin, bir akıllı sözleşme kodu, bireyler arasında bir kredinin kesin hüküm ve koşullarını belirleyen özel bir koda sahiptir. Belirli şartlar veya koşullar karşılanmazsa, teminat tasfiye edilebilir. Tüm bunlar, bir banka veya başka bir kurum tarafından değil, belirli bir kod aracılığıyla gerçekleştirilir.
Merkeziyetsiz bir finans sisteminin tüm bileşenleri bir yazılım yığınına aittir. Her katmanın bileşenleri, bir DeFi sisteminin oluşturulmasında belirli bir işlevi yerine getirmek içindir. Birleştirilebilirlik, yığının tanımlayıcı bir özelliğidir çünkü her katmana ait bileşenler, bir DeFi uygulaması tasarlamak için birlikte oluşturulabilir.
Aşağıda, DeFi yığınını oluşturan dört katman özetlenmiştir:
- Yerleşim Katmanı: Diğer DeFi işlemlerinin üzerine inşa edildiği temel katman olduğu için, yerleşim katmanı "Katman 0" olarak da adlandırılır. Halka açık bir blok zincirinden ve yerel dijital para biriminden veya kripto para biriminden oluşur. DeFi uygulamalarında gerçekleşen işlemler, halka açık pazarlarda alınıp satılmayan bu para birimi kullanılarak sonuçlandırılır. Yerleşim katmanına bir örnek, Ethereum ve kripto borsalarında işlem gören yerel token Etheri'dir (ETH). Yerleşim katmanı ayrıca ABD doları gibi varlıkların tokenize edilmiş versiyonlarına veya gerçek dünya varlıklarının dijital temsilleri olan tokenlara sahip olabilir. Örneğin, bir gayrimenkul tokenı, bir arazi parselinin sahipliğini temsil edebilir.
- Protokol Katmanı: Yazılım protokolleri, belirli görevleri veya etkinlikleri yönetmek için yazılmış standartlar ve kurallardır. Gerçekteki kurumlara paralel olarak belirli bir sektördeki tüm katılımcıların, sektörde faaliyet göstermenin bir ön koşulu olarak uymayı kabul ettiği bir dizi ilke ve kurallar vardır. DeFi protokolleri birlikte çalışabilir, yani bir hizmet veya uygulama oluşturmak için aynı anda birden fazla varlık tarafından kullanılabilir. Protokol katmanı, DeFi ekosistemine likidite sağlar. DeFi protokolünün bir örneği, Ethereum üzerinde bir türev ticaret protokolü olan Synthetix'tir. Synthetix, gerçek varlıkların sentetik versiyonlarını oluşturmak için kullanılmaktadır.
- Uygulama Katmanı: Adından da anlaşılacağı gibi, uygulama katmanı, tüketiciye yönelik uygulamaların bulunduğu yerdir. Bu uygulamalar, temel protokolleri basit tüketici odaklı hizmetlere soyutlamaktadır. Merkeziyetsiz kripto para borsaları ve borç verme hizmetleri gibi kripto para ekosistemindeki en yaygın uygulamalar bu katmanda bulunur.
- Birleştirme Katmanı: Birleştirme katmanı, yatırımcılara hizmet sağlamak için önceki katmandan çeşitli uygulamaları birbirine bağlayan toplayıcılardan oluşur. Örneğin, getirileri en üst düzeye çıkarmak için farklı finansal araçlar arasında sorunsuz para transferini sağlayabilirler. Fiziksel bir kurulumda, bu tür ticari işlemler, önemli evrak işleri ve koordinasyon gerektirmektedir. Ancak teknoloji tabanlı bir ekosistem, yatırımcıların farklı hizmetler arasında hızlı bir şekilde geçiş yapmasına izin vererek yatırım raylarını basitleştirmelidir. Ödünç verme ve ödünç alma, toplama katmanında var olan bir hizmet örneğidir. Bankacılık hizmetleri ve kripto cüzdanları diğer örneklerdir.
DeFi'nin Mevcut Durumu
Merkeziyetsiz finans hala evriminin başlangıç aşamasındadır. DeFi sözleşmelerinde toplam değer, Mart 2021 itibariyle 41 milyar dolardan fazladır. Kilitlenen toplam değer, protokoldeki token sayısı ile bunların USD cinsinden değeri çarpılarak hesaplanmaktadır. DeFi için toplam miktar çok gibi görünse de birçok DeFi tokenının kripto piyasalarında işlem yapmak için yeterli likidite ve hacimden yoksun olması nedeniyle bunun gerçek olmadığını hatırlamak önemlidir.
DeFi ekosistemi hala altyapı aksaklıkları ve hacklerle doludur. Hızla gelişen DeFi altyapısında dolandırıcılık da sıkça meydana gelmektedir. Bilgisayar korsanlarının bir fon protokolünü boşalttığı ve yatırımcıların ticaret yapamadığı DeFi "rug pull" yaygındır ancak bu riski önemli ölçüde azaltabilecek köklü protokoller de bulunmaktadır.
Merkeziyetsiz finans ekosisteminin açık ve göreli olarak dağıtılmış doğası, mevcut finansal düzenlemelere de sorun teşkil edebilimektedir. Mevcut yasalar, her biri kendi yasa ve kurallarına sahip ayrı mali yargı alanları fikrine dayalı olarak hazırlanmıştır. DeFi'nin sınırsız işlem aralığı, bu tür düzenlemeler için önemli sorular ortaya koymaktadır. Örneğin sınırlar, protokoller ve DeFi uygulamaları arasında gerçekleşen bir mali suçtan kim sorumlu olur gibi.
Akıllı sözleşmeler, DeFi düzenlemesi için başka bir endişe ortaya çıkarmaktadır. Bitcoin'in başarısının yanı sıra DeFi, hukukun değişmez kodlar aracılığıyla yazılan ve uygulanan bir dizi kuralı temsil ettiği “kod kanundur” tezinin en açık örneğidir. Akıllı sözleşmenin algoritması, iki taraf arasında işlem yapmak için gerekli yapılar ve kullanım koşulları ile kodlanmıştır. Fakat, yazılım sistemleri çok çeşitli faktörlerden dolayı arızalanabilmektedir.
Konuyu özetlemek gerekirse merkezi olmayan finans, geleneksel finansal ürünleri ve aracılara olan ihtiyacı ortadan kaldıran, genel maliyetleri azaltan ve güvenliği büyük ölçüde artıran açık kaynak ve merkezi olmayan sistemlerin hayata geçirilmesidir.