Merkezileştirme kavramı, bir organizasyonda veya bir ağda güç ve otorite dağılımı ile ilgilidir. Bir sistem merkezileştirildiğinde, planlama ve karar alma mekanizmalarının sistem içinde belirli bir noktada yoğunlaştığı anlamına gelmektedir. Herhangi bir sistemde bir yönetim mekanizması veya merkez gerekli olmaktadır. Aksi takdirde, ağın geri kalanına yön verecek hiçbir karar alınamaz. Yönetim seviyesi, temel kuralların belirlenmesinden sistemin her bir işlevinin mikro yönetimine kadar değişebilmektedir. Merkezi bir sistemde, merkezi bir güç noktası kararları onaylar ve uygular, bu kararlar daha sonra daha düşük güç kademelerine aktarılmaktadır.
Merkezi (centralized) bir sistemin tam tersi, kararların merkezi bir otoritenin koordinasyonu olmadan dağıtılmış bir şekilde alındığı merkezi olmayan (decentralized) bir sistemdir. Merkezi ve merkezi olmayan sistemlerinden hangisinin iyi olduğu üzerine bir çok tartışma mevcuttur. Bu durumda ki anahtar soru karar verilme aşamasının merkezi bir otorite tarafından mı yoksa merkezden uzak bir delege tarafından mı yürütülmesi gerektiğidir.
Merkezileştirmenin birkaç avantajı olabilir:
- Uzun vadeli strateji sıkı bir şekilde kontrol edilebilir.
- Sorumluluklar sistem içinde iyi tanımlanmıştır.
- Karar verme hızlı ve nettir.
- Merkezi gücün tüm ağın refahından çıkarı vardır.
Merkezileştirmenin dezavantajları ise şöyledir:
- Merkez ile diğer yerler arasındaki yanlış iletişim ve uyuşmazlıklar vardır
- Yolsuzluk ihtimalinin yüksek olmasıdır.
- Sürekli kontrolde olma gereksinimidir.
- Belirli bilgi veya uzmanlığa sahip yerel düzeyde çalışanlardan faydalanılamaması.
Bitcoin ortaya çıkmadan önce fikir birliğine ulaşılan ve fazla dezavantajların olmadığı merkezi olmayan bir sistem oluşturmanın imkansız olduğu savunuluyordu. Bununla birlikte, Bitcoin'in piyasaya sürülmesiyle merkezi olmayan bir ağ, merkezi olanlara geçerli bir alternatif haline gelmiştir.
Merkezi Kripto Para Birimi Piyasaları Nelerdir?
Alım-satım işlemi yapan yatırımcılar için merkezi kripto para birimi piyasası en önemli araçlardan biridir. Kripto para birimleri satın almak ve satmak için kullanılan çevrimiçi platformlar merkezi kripto para borsaları için en uygun alanlardır. Yatırımcıların kripto para birimi varlıklarını satın almak ve satmak için kullandıkları en yaygın araçlar olarak da bilinmektedir. Yatırımcıların bir kısmı, dijital para birimleri genellikle "merkeziyetsiz" olarak faturalandırıldığı için, "merkezi" piyasa kavramını biraz yatırımcılara yanıltıcı gelebilmektedir. Merkeziyetsizliği ile özellikle vurgulanan bir borsa için “merkezileştirilmek” kavramının önemi ve nedenleri bu yazıda belirtilecektir. Ayrıca bu borsaların bir bütün olarak kripto para birimi endüstrisine sağladığı başarının da önemi vurgulanacaktır.
Üçüncü Tarafların Kullanımı
"Merkezi kripto para birimi piyasası" teriminde merkezileştirme fikri, işlemlerin yürütülmesine yardımcı olmak için bir aracın veya üçüncü tarafın kullanılmasını ifade etmektedir. Alım-satım yapan kişiler varlıkları üzerinde yapılan veya yapılacak işlemlerin idaresi için bu aracıya güvenmektedirler. Bu yöntem banka ile örneklendirilerek de açıklanabilir; bir bankanın müşterisi, müşterinin güvenerek bankaya teslim ettiği varlığı üzerinde bir aracı olarak işlem yapabilmektedir, bu nedenle bankalarda da yaygın bir durum olarak bilinmektedir. Bu kurulumun nedeni ise, bankaların bireyin kendi başına güvenlik ve izleme sağlayamamasından kaynaklanmaktadır.
Merkezi bir kripto para birimi alım-satım işlemi yapılması durumunda da aynı ilke geçerlidir. Alım-satım işlemi yapan kişiler, yalnızca borsanın bu kişilerin işlemlerini kendileri için güvenli bir şekilde tamamlayacağına değil, aynı zamanda ticaret ortakları bulmak için borsadaki kullanıcı ağından yararlanacağına da güvenmektedirler.
Genellikle dijital cüzdanlarda saklanan kripto para birimleri söz konusu olduğunda, kişiler dijital cüzdanlarının anahtarını unutmaları sebepleriyle dijital para varlıklarında yüzlerce veya binlerce dolar kaybedebilmektedir. Kripto para borsası, bireysel yatırımcının elindeki varlıkları korumaya aldığı için bu problemin yaşanmasını önleyebilmektedir.
Merkezi ve Merkezi Olmayan Borsaların Arasındaki Farklar
Merkezi borsalar, yasal paradan (fiziksel olarak devlet tarafından kabul gören) kripto para birimine veya kripto para biriminden yasal paraya alım-satım işlemi yapabilmek için kullanılmaktadır. Bu işlem ayrıca iki farklı kripto para birimi arasında da yapılabilmektedir. Merkezi borsa ifadesinden yola çıkarak, merkezi borsaların tüm potansiyel işlem türlerini kapsadığı düşünülse de, başka bir tür kripto para birimi alım-satım işlemi için de bir pazar vardır. Bu borsa yaygın olduğu üzere merkezi olmayan borsalardır ve merkezi olan borsalara bir alternatiftir. Bu tür borsalar, eşler arası alım-satım işlevi görmektedirler.
Varlıklar bir emanet hizmeti tarafından tutulmaz ve işlemler tamamen akıllı sözleşmelere ve atomik takaslara dayalı olarak yapılmaktadır. Merkezi ve merkeziyetsiz borsalar arasındaki en önemli fark, bir aracının bulunup bulunmadığıdır. Merkeziyetsiz borsalar merkezi borsalara kıyasla daha az yaygın ve daha az popülerdir. Bununla birlikte, her zaman daha fazla merkeziyetsiz borsa vardır ve gelecekte merkezi borsalarla bir rekabet içinde olacaklardır.
Fiat / Kripto Para Çiftleri
Merkezi bir borsanın kripto para birimi eşleştirmesi sunması daha yaygındır. Bu eşleştirme, müşterilerin Ether tokenleri için Bitcoin ticareti yapmasına olanak tanımaktadır. Daha az sayıda borsa, örneğin dolar takasları için Bitcoin'e izin verecek olan fiat para birimi ya da kripto para birimi çiftleri sunmaktadır. Bununla birlikte, dünyadaki en büyük kripto para borsalarından bazıları, yasal para ya da kripto para birimi çiftlerini sunmaktadırlar.
Yasal para ya da kripto para çiftlerinin sunulmasının sebebi piyasaya doğrudan erişim noktası olarak hizmet etmeleridir. Kripto para borsası alanındaki yatırımcıların birçoğu, dijital para birimlerine yatırım yapma konusunda henüz yeni olduğundan, bu tür borsalara yönelme olasılıkları daha yüksek olabilmektedir. Bu borsalardan bazıları Coinbase, Robinhood, Kraken ve Gemini'dir.
Merkezi Borsaların Temel Unsurları
Merkezi kripto para birimi borsası sirkülasyonu yoğun bir şekilde meydana gelmektedir. Ancak, bu borsada yeni olarak sunulan her bir kripto para başarı sağlamayacaktır ve bu borsaların sıklıkla yaşanabilmektedir. Bir borsanın başarısı veya başarısızlığı birçok sayıda faktöre bağlı olabilmektedir. Ancak, en önemli başarı faktörlerinden biri yapılan işlemlerin hacmi olacaktır. Daha genel olarak belirtilirse, borsanın işlem hacmi ne kadar yüksek olursa, o borsada gerçekleşmesi muhtemel volatilite ve piyasa manipülasyonları bir o kadar düşük olmaktadır. Bu noktada volatilite büyük bir önem kazanmaktadır.
İşlemlerin tamamlanması için gereken süre nedeniyle belirli bir token veya coinin değeri, işlemin başlatıldığı zaman ile tamamlandığı zaman arasında değişebilmektedir. İşlem hacmi ne kadar yüksek olursa ve işlem ne kadar hızlı işlenebilirse, bu dalgalanma (volatilite)’nın sorun olma olasılığı o kadar az olacaktır.
Merkezi bir borsayı başarılı kılan bir diğer önemli faktör ise güvenliktir. Hiçbir borsa, hack gibi kötü niyetli faaliyetlere karşı tamamen dirençli olmasa da, bazı borsalar diğerlerine göre daha fazla güven sağlamaktadır. Bir borsanın hack gibi bir olaya tepki verme şekli farklılık göstermektedir. Bunun için bazı borsalar müşterilerinin kayıplarını geri ödemek için çözümler bulmaya çalışırken, bazıları ise bu konuda daha az başarı göstermiştir. Bazı diğer borsalar ise bu tür bir saldırı sonucu sona ermiştir.
Kripto para dünyasına girmek isteyen yatırımcılar için merkezi bir borsa, en çok tercih edilen kanal olmaktadır. Borsa seçerken hangi çiftlerin işlem gördüğü, işlem hacminin ne kadar yüksek olduğu ve borsaların müşterilerini korumak için geliştirdikleri güvenlik önlemleri dahil olmak üzere kullanıcı deneyimini etkileyecek birçok unsuru akılda tutmak önemlidir. Kripto para birimlerine ve İlk Para Tekliflerine (ICO'lar) yatırım yapmak oldukça riskli ve spekülatiftir. Bireylerin durumları kişisel olacağı için, herhangi bir finansal karar vermeden önce nitelikli bir profesyonele danışılması önemlidir.