Bugünlerde tüm dünya enflasyon belasıyla karşı karşıya ve kimi ülkelerde hiperenflasyon olasılığı tartışılıyor. Peki hiperenflasyon nedir ve ekonomiyi nasıl etkiler? Bu yazımızda önce hiperenflasyon kavramını tanımlayacak, ardından hiperenflasyonun ekonomi ve kripto para piyasası üzerindeki etkilerini inceleyeceğiz.
Hiperenflasyon nedir?
Hiperenflasyon, bir ekonomideki hızlı, aşırı ve kontrol dışı genel fiyat artışlarını tanımlamak için kullanılan terimdir.
Enflasyon, mal ve hizmetlerin fiyat artış hızını belirler. Enflasyon arttıkça alım gücü düşer. Hiperenflasyon ise hızla yükselen, artık tabiricaizse kontrolden çıkmış enflasyonu tanımlar. Bir ülkede hiperenflasyondan söz edebilmek için genelde enflasyon artışının aylık bazda yüzde 50’in üzerinde olması beklenir.
Hiperenflasyon, gelişmiş ekonomilerde nadiren görülür. Bununla beraber Çin, Almanya, Rusya, Macaristan ve Gürcistan gibi ülkelerde tarih boyunca birçok kez hiperenflasyon meydana gelmiştir.
Hiperenflasyon neden olur?
Hiperenflasyon farklı nedenlerle tetiklenebilir. Ancak hiperenflasyon için birtakım ortak nedenler de sayabiliriz. Genel kabul gören hiperenflasyon nedenleri şunlardır:
- Aşırı para arzı: Genelde dolaşımdaki para arzını merkez bankaları belirler. Merkez bankaları, ekonomik durgunluk ya da bunalım gibi durumlarda dolaşımdaki para miktarını artırabilir. Bu eylemin arkasındaki amaç, bankaları borç vermeye ve tüketicilerle işletmeleri borç alıp para harcamaya teşvik etmektir. Ancak para arzındaki artış, gayri safi yurtiçi hasıla (GSYİH) ile ölçülen ekonomik büyüme tarafından desteklenmiyorsa, hiperenflasyona neden olabilir. Çünkü bir ekonominin üretiminin ölçüsü olan GSYİH artmıyorsa, işletmeler kârlarını artırmak için fiyatları yükseltir. Tüketiciler ise daha fazla paraları olduğu için daha yüksek fiyatları öder, böylece enflasyonu beslerler. Ekonomik çıktı durgunlaşmaya ya da küçülmeye ve enflasyon yükselmeye devam ederse, şirketler fiyatları ve tüketiciler daha fazla ödemeyi sürdürür. Ticaretin devam edebilmesi için merkez bankası daha fazla para basar. Böylece bir enflasyonda artış döngüsüne girilir ve bunun sonunda hiperenflasyon yaşanır.
- Talep enflasyonu: Talep enflasyonu, toplam talebin toplam arz için çok yüksek olduğu bir senaryodur. Tüketicilerden ve işletmelerden gelen genel talepteki artışı karşılamak için yeterli mal ve hizmet bulunmadığından fiyatlar hızla artar. Bunun sonucunda enflasyon yükselir ve bir çözüm bulunamazsa hiperenflasyona girilebilir.
Hiperenflasyon ekonomiyi nasıl etkiler?
Hiperenflasyon çeşitli olumsuz sonuçlara neden olabilir. Bunlardan biri, insanların stokçuluğa başlamasıdır. Hiperenflasyon dönemlerinde özellikle gıda ürünlerinde stokçuluk çok yaygındır. Gıda stokçuluğu, gıda arzı kıtlıklarına ve doğal olarak bir gıda krizine yol açabilir.
Fiyatlar aşırı yükseldiğinde paranın değeri de düşer çünkü enflasyon, ilgili para biriminin daha az satın alma gücüne sahip olmasına yol açar. Daha az satın alma gücü, tüketicilerin daha fazla harcama yaraparak daha az ürün ya da hizmet satın alması demektir. Örneğin, daha önce bir asgari ücretle alabildiğinizi bir telefonu, artık üç asgari ücretle alabilirsiniz ve sadece bir ay sonra bu sayı dört asgari ücrete çıkar.
Hiperenflasyon dönemlerinde insanlar, paralarını finansal kurumlara yatırmayı tercih etmeyebilir. Bu da bankaların ve borç veren kurumların iflas etmesine neden olabilir. Tüketiciler ve işletmeler ödeme yapamazsa vergi gelirleri de düşebilir ve bu da hükümetlerin temel hizmetleri sağlayamamasıyla sonuçlanabilir.
Sözün özü, hiperenflasyon hem ekonomik hem de sosyolojik ve politik birçok olumsuz etkisi olan bir fenomendir.
Hiperenflasyon ve Kripto Paralar
Kripto paralar ile enflasyon ve hiperenflasyon ilişkisi üzerinde birçok uzman farklı görüşler dile getirdi, getiriyor. Kimi uzmanlar özellikle Bitcoin (BTC) gibi arzı sınırlı ve piyasa değeri büyük kripto para birimlerinin enflasyondan korunma aracı olabileceğini düşünüyor. “Bitcoin ve Enflasyon İlişkisi” makalemizde bu görüşe dair detayları bulabilirsiniz.
Bununla beraber, yüksek enflasyon ve hiperenflasyon dönemlerine dair genel bir kural vardır: Enflasyondan (ve hiperenflasyon) dönemlerinde yatırımcılar, riskli varlıklardan uzaklaşır. Bugün kripto para birimleri de riskli varlıklar sınıfına dahil edildiğinden, hiperenflasyon yaşanan bir ülkede kripto paralardan çıkış beklenebilir. Ancak ülkeden ülkeye bu tutumun değişiklik gösterebileceğini göz önünde bulundurmakta fayda var.
Sonuç itibarıyla kripto paralar henüz henüz bir altın ya da dolar gibi enflasyondan korunma aracı olarak genel kabul görmüş değil. Ancak kripto para piyasasının büyümesi, zaman içerisinde en iyi kripto paraları böyle bir konuma getirebilir.
Stablecoin’ler ve hiperenflasyon
Enflasyon ve hiperenflasyon, kripto piyasası içinde farklı varlıklara yönelimin önünü de açabilir. Bu noktada özellikle Tether (USDT) ya da Bitlo’nun piyasaya sürdüğü Gram Gold (GRAMG) gibi stablecoin’ler ön plana çıkar.
Stablecoin’ler, yüksek volatilitesiyle riskli görülen kripto piyasasında fiyat istikrarı sunar kripto paralardır. Stablecoin’lerin fiyatı, fiziksel bir varlığa endekslenmiştir. GRAMG token’ı ele alalım. GRAMG’nin fiyatı, gram altına endekslidir. Gram altın, en güvenilir yatırım araçları arasında görülür. Bu nedenle, hiperenflasyon döneminde kripto para piyasasında kalmak isteyen bir kişi, pekâlâ GRAMG token satın alarak bunu yapabilir.
Stablecoin’ler, fiziksel varlıklara erişimi de kolaylaştırır. Dolar ya da altın gibi güvenli varlıklara blokzincirin yüksek güvenlikli ve yüksek hızlı yapısıyla yatırım yapmak isteyen kişiler de hiperenflasyon döneminde stablecoin’lere yönelebilir.