Kripto para dünyası 2008’de Bitcoin (BTC) whitepaperının yayımlanmasıyla başlasa da blok zincir devrimi akıllı sözleşmeler ya da akıllı kontratlar ile başka bir boyuta taşındı. Aslında akıllı sözleşmelerin tarihi, Bitcoin’in ortaya çıkışından çok daha eskiye dayanıyordu ancak özellikle Ethereum (ETH) blok zinciri sayesinde uygulanabilir ve ilgi çekici hale geldi.
Bu makalemizde akıllı sözleşme nedir, akıllı kontrat coinleri nelerdir gibi sorulara cevap vereceğiz.
Akıllı kontrat nedir?
Akıllı kontrat ya da akıllı sözleşme, kendi kendini yürütebilen bir tür dijital sözleşmedir. Akıllı kontratlarda alıcı ile satıcı arasındaki sözleşmenin şartları doğrudan kod satırlarına yazılır. Bu kodlar, yani sözleşmenin şartları, dağıtılmış ve merkeziyetsiz bir blok zinciri ağında tutulur. Akıllı kontrat işlemleri, tüm blok zincir işlemlerinde olduğu gibi geri döndürülemez ve takip edilebilirdir. Sözleşmenin yürütülmesini ise akıllı kontratın içeriğini belirleyen kod kontrol eder.
Kısacası, akıllı kontrat, farklı ve anonim taraflar arasındaki işlemlerin ve anlaşmaların güvenilir, merkeziyetsiz, aracısız şekilde tamamlanmasını sağlayan bir sözleşme teknolojisidir.
Akıllı kontrat ne işe yarar?
Akıllı kontrat ya da akıllı sözleşme, en basit tanımıyla, algoritmik şekilde kendi kendini gerçekleştiren bir tür sözleşmedir. Akıllı kontratların kendi kendini gerçekleştirebilmesi, iki taraf arasındaki anlaşmalarda güven ihtiyacını ortadan kaldırır. Çünkü bir akıllı kontrat, anlaşmanın şartları gerçekleşmeden hizmetin ya da paranın karşı tarafa aktarılmamasını sağlayan bir algoritmadan oluşur. Böylece, iki taraf arasındaki anlaşmalarda aracılara da gerek kalmaz. Bu açıdan akıllı kontrat teknolojisi, noter işlevi görür diyebiliriz.
Akıllı kontrat teknolojisi, bu özelliğiyle, merkeziyetsizliği temel amaç edinen kripto para sektöründe önemli bir rol üstlenmiştir. Örneğin, ilk token arzı (ITO) için akıllı kontratlar kullanılır. Özellikle ERC-20 standardındaki tokenların çoğu ITO ile piyasaya çıkar ve akıllı kontratlar sayesinde bu satış etkinliklerinde güvenilir bir para alışverişi gerçekleşebilir. Akıllı kontratlar sayesinde merkeziyetsiz uygulamalar ve merkeziyetsiz borsalar da ödeme işlemlerini güvenle gerçekleştirebilir. Bu şekilde akıllı kontrat teknolojisi, merkeziyetsiz finans (DeFi) kavramının da merkezine oturmuştur.
Yani, akıllı kontrat teknolojisi, kripto para sektöründe token satışlarını ve hizmet alışverişlerini merkeziyetsiz ve güvenli kılar.
Akıllı kontratlar nasıl çalışır?
Akıllı kontratlar çeşitli programlama dillerinde kodlanarak yazılır. Solidity, Web Assembly ve Michelson bu kodlama dilleri arasında popüler olanlardır. Bu kodlar, sözleşmenin içeriğini ve nasıl tamamlanacağını belirlerken blok zincire kaydedilirler. Böylece akıllı kontratlar herkes tarafından incelenebilir.
Ağdaki her düğüm, tıpkı herhangi bir blok zincir işleminde olduğu gibi akıllı kontratların bir kopyasını ve bu kontratların mevcut durumunu saklar. Sözleşmenin kodu da ağdaki tüm düğümler tarafından yürütülür. Ağdaki tüm düğümlerin işleme dahil olması, bu kodun güvenli ve merkeziyetsiz bir şekilde çalışmasını sağlar.
Akıllı kontratların tarihi
Akıllı kontrat teknolojisi her ne kadar blok zincir teknolojisiyle özdeşleşmiş olsa da aslında blok zincirlerden çok önce ortaya çıkmıştır. Akıllı kontrat fikri ilk kez 1994 yılında, ABD’li bilgisayar bilimci Nick Szabo tarafından dile getirilmiştir. Szabo, akıllı kontratları “tarafların vaatleri yerine getirmelerini sağlayan protokoller de dahil olmak üzere dijital biçimde belirtilen bir dizi taahhüt” olarak tanımlamıştır. Szabo, akıllı kontrat fikrini ortaya attıktan dört yıl sonra, 1998’de ise BitGold isimli ve Bitcoin’e de ilham kaynağı olan bir sanal para geliştirecekti.
Bununla beraber, akıllı kontrat kavramını uygulanabilir hale getiren Ethereum (ETH) blok zinciri oldu. Ethereum, 2014 yılında Vitalik Buterin tarafından, akıllı sözleşmeleri destekleyen bir blok zincir ihtiyacına cevaben kurulmuştu.
Akıllı sözleşme coinleri
Akıllı kontrat ya da akıllı sözleşmeleri destekleyen blok zincirlerin kripto para birimleri akıllı sözleşme coinleri ya da akıllı kontrat coinleri olarak anılır. Ethereum (ETH), Binance Coin (BNB), Algorand (ALGO) ve Polygon (MATIC) öne çıkan akıllı kontrat coinleridir.
Ethereum (ETH)
Ethereum (ETH), en popüler akıllı kontrat blok zinciridir. Ethereum üzerinde akıllı kontratlar oluşturmak mümkündür. Ethereum aynı zamanda Bitcoin’in ardından en değerli ikinci kripto para birimidir.
Bitlo üzerinden ETH/TRY paritesinde işlem yapmak ve Türk lirası ile Ethereum almak için tıklayın.
BNB (BNB)
Eski adı Binance Coin olan BNB (BNB), üzerinde akıllı kontrat oluşturulabilen BNB Chain’in kripto para birimidir.
Bitlo üzerinden BNB/TRY paritesinde işlem yapmak ve Türk lirası ile BNB coin almak için tıklayın.
Algorand (ALGO)
Algorand, blok zinciri trilemmasını çözmeyi amaçlayan ve üzerinde akıllı kontrat oluşturulabilen bir blok zincirdir. ALGO coin, platformun kripto para birimidir.
Bitlo üzerinden ALGO/TRY paritesinde işlem yapmak ve Türk lirası ile ALGO almak için tıklayın.
Polygon (MATIC)
Eski adı Matic Network olan Polygon, Ethereum için bir Katman-2 çözümüdür. Polygon ağı üzerinde akıllı kontrat oluşturulabilir. Polygon’un kripto para birimi MATIC coindir.
Bitlo üzerinden MATIC/TRY paritesinde işlem yapmak ve Türk lirası ile MATIC almak için tıklayın.